بی اختیاری ادرار و بیش فعالی مثانه: درمان با بیوفیدبک و فیزیوتراپی
بیش فعالی مثانه باعث نیاز ناگهانی فرد به ادرار و تخلیه مثانه میشود. متوقف کردن این احساس کار سختی است و بیش فعالی مثانه باعث ریزش بی اختیار ادرار میشود (بی اختیاری ادرار). اگر دارای مثانه بیش فعال هستید، ممکن است خجالت زده و گوشه گیر شوید یا کار و فعالیت‌های اجتماعی خود را محدود کنید. خبر خوب این است که یک ارزیابی مختصر نشان می‌دهد که آیا علائم بیش فعالی مثانه در شما علت خاصی دارد. مدیریت بیش فعالی مثانه معمولا با روش‌های درمانی رفتاری مانند برنامه ریزی برای نوشیدن مایعات، زمان بندی تخلیه مثانه و نگه داشتن مثانه با استفاده از کف لگن انجام میشود. اگر این تلاش‌ها علائم بیش فعالی مثانه را کاهش نداد، برای بیمار دارو تجویز میشود.
برای کسب اطلاعات بیشتر و یا رزرو نوبت در کلینیک تخصصی بی‌اختیاری ادرار دکتر فرخانی با ما تماس حاصل فرمایید.
علل
کلیه‌ها ادرار تولید کرده و آن را به مثانه میریزند. زمانی که شما مثانه خود را تخلیه می‌کنید، ادرار از مثانه به محل بازی در قسمت‌تحتانی بدن رفته و از راه لوله ای به نام مجرای ادرار به بیرون می‌ریزد. با پر شدن مثانه، سیگنال‌های عصبی به مغز فرستاده شده و باعث تحریک نیاز به تخلیه ادرار می‌شوند. در هنگام تخلیه ادرار، سیگنال‌های عصبی با همکاری یکدیگر باعث شل شدگی عضلات کف لگن و عضلات مجرای ادرار (عضله اسفنکتر ادراری) می‌شوند. سپس عضلات مثانه منقبض شده و ادرار را به بیرون می‌فرستند. مثانه بیش فعال زمانی ایجاد میشود که عضلات مثانه حتی زمانی که حجم ادرار موجود در مثانه کم است نیز بی اختیار منقبض شوند. این انقباض ناخواسته باعث احساس نیاز به تخلیه ادرار میشود. شرایطی که باعث بروز علائم و نشانه‌های مثانه بیش فعال می‌شوند عبارتند از:
- اختلالات عصبی، مانند بی اختیاری ادرار در اثر سکته یا ام اس
- دیابت
- داروهایی که باعث افزایش سریع تولید ادرار می‌شوند یا داروهایی که باید با مایعات زیاد مصرف شوند
- عفونت‌های حاد مجاری ادراری که باعث ایجاد علائمی شبیه به علائم بیش فعالی می‌شوند.
- اختلالات موجود در مثانه، مانند تومور یا سنگ مثانه
- عواملی که مانع جریان ادرار و خروج ادرار از مثانه می‌شوند، مانند پروستات بزرگ، یبوست، یا جراحی‌هایی که در گذشته برای درمان دیگر انواع بی اختیاری انجام شده است.
- مصرف زیاد الکل یا کافئین
- کاهش عملکرد شناختی در اثر افزایش سن که باعث میشود مثانه سیگنال‌هایی که از مغز می‌رسد را نفهمد.
- مشکل در راه رفتن، به این معنی که اگر نتوانید سریع به سرویس بهداشتی برسید، دچار اضطرار برای تخلیه مثانه شوید.
- تخلیه ناقص مثانه، که باعث بروز علائم مثانه بیش فعال میشود زیرا فرد فضای کمی برای نگهداری ادرار دارد.
علت اصلی بیش فعالی مثانه شناخته شده نیست.
عوامل خطر ساز
با افزایش سن، احتمال ابتلا به بیش فعالی مثانه بیشتر میشود. همچنین خطر ایجاد اختلالاتی همچون بزرگی پروستات و دیابت نیز افزایش می یابد و باعث ایجاد مشکل در عملکرد مثانه میشود. بسیاری از افرادی که توانایی شناختی آنها در اثر بیماری‌هایی همچون سکته مغزی یا آلزایمر، کاهش یافته، به بیش فعالی مثانه مبتلا می‌شوند. اگر بی اختیاری ادرار در اثر کاهش توانایی شناختی ایجاد شده باشد، می‌توان با برنامه ریزی برای مصرف مایعات، زمان بندی تخلیه ادرار، استفاده از لباس‌های جاذب و برنامه ریزی برای دفع روده‌ای مشکل را تا حدی مدیریت کرد. برخی از افراد دارای بیش فعالی مثانه، در دفع روده‌ای نیز مشکل دارند. اگر شما نیز چنین مشکلی دارید، به پزشک اطلاع دهید.
علائم بی اختیاری ادرار و مثانه بیش فعال
علائم بیش فعالی مثانه عبارتند از:
- نیاز شدید و ناگهانی به تخلیه مثانه، که کنترل آن نیز سخت است.
- بی اختیاری ادرار، ریزش بی اختیاری ادرار بلافاصله پس از احساس نیاز به تخلیه مثانه
- تکرر ادرار، هشت مرتبه یا بیشتر در شبانه روز
- سه یا چهار مرتبه بیدار شدن در شب برای تخلیه مثانه
هرچند احتمال دارد که در هنگام احساس نیاز به تخلیه مثانه بتوانید به موقع به سرویس بهداشتی برسید، اما نیاز غیر منتظره یا شبانه به تخلیه مثانه زندگی فرد را مختل می‌کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه شود
هرچند بیش فعالی مثانه در بین افراد مسن زیاد است اما ضرورتا یکی از علائم پیری نیست. اگر علائم بیش فعالی مثانه باعث اضطراب شما شده و زندگی شما را مختل کرده‌اند، بهتر است با یک پزشک مشورت کنید. روش‌هایی برای درمان و بهبود وضعیت شما وجود دارد. ممکن است صحبت درمورد چنین موضوعی با پزشک آسان نباشد اما ارزش ریسک کردن را دارد، مخصوصا اگر علائم بیش فعالی مثانه باعث ایجاد اختلال در برنامه کاری، فعالیت‌های اجتماعی و فعالیت‌های روزمره شما شده باشد.
تشخیص
اگر نیاز غیر طبیعی به تخلیه مثانه دارید، پزشک وجود عفونت یا خون در ادرار را بررسی می‌کند. همچنین ممکن است بخواهد بداند که آیا هنگام تخلیه ادرار مثانه شما کاملا خالی میشود یا خیر. پزشک موارد دیگری که در ایجاد بیش فعالی مثانه نقش دارند را نیز بررسی می‌کند. این موارد عبارتند از:
- سوابق پزشکی
- معاینه فیزیکی شکم و اندام تناسلی
- نمونه ادرار برای بررسی عفونت، وجود خون یا اختلالات دیگر
- آزمایش‌های متمرکز عصبی که نشان دهنده‌ی مشکلات حسی یا واکنش‌های غیر طبیعی هستند
درمان بی اختیاری ادرار و مثانه بیش فعال
اقدامات رفتاری
اقدامات رفتاری اولین روش برای مدیریت بیش فعالی مثانه است. معمولا این اقدامات مفید بوده و عوارض جانبی ندارند. اقدامات رفتاری عبارتند از:
- ورزش و تقویت عضله کف لگن: ورزش‌های کگل باعث تقویت عضلات کف لگن و عضله اسفنکتر ادراری می‌شوند. عضلات تقویت شده به توقف انقباضات غیر اختیاری مثانه کمک می‌کنند. پزشک یا متخصص درمان فیزیکی در یادگیری صحیح ورزش‌های کگل به شما کمک خواهند کرد. ممکن است بین شش تا هشت هفته طول بکشد تا متوجه تاثیر ورزش بشوید.
- وزن سالم: اگر اضافه وزن دارید، کاهش وزن نیز به بهبود علائم کمک خواهد کرد. اگر اضطراب ناشی از بی اختیاری ادرار داشته باشید نیز کاهش وزن برای شما مفید خواهد بود.
- برنامه ریزی برای استفاده از سرویس بهداشتی: برنامه ریزی برای رفتن به دستشویی: مثلا هر 2 تا 4 ساعت یک بار، باعث میشود که عادت کنید هر روز در ساعت مشخص شده مثانه خود را تخلیه کرده و صبر نکنید تا احساس نیاز به تخلیه ادرار کنید.
- کاتتریزاسیون متناوب: استفاده از یک سوند در فواصل معین برای تخلیه‌ی کامل مثانه به مثانه شما کمک می‌کند تا کاری که به تنهایی نمی‌توانست انجام دهد را به کمک سوند انجام دهد، یعنی کاملا تخلیه شود. از پزشک بپرسید که آیا این روش برای شما مناسب است یا خیر.
- استفاده از پدهای جاذب: استفاده از پد یا لباس زیر جاذب می‌تواند از لباس‌های شما محافظت کرده و مانع اتفاقات خجالت آور میشود، به این معنی که دیگر نیاز نیست فعالیت‌های خود را محدود کنید. لباس‌های جاذبی با سایزها و درصد جذب متفاوت موجود هستند.
- آموزش مثانه: آموزش مثانه شامل آموزش به تاخیر انداختن ادرار در هنگام احساس نیاز به تخلیه مثانه است. ابتدا با تاخیرهای کوتاه، مانند تاخیر 30 دقیقه‌ای شروع کرده و سپس به تدریج زمان تاخیر را افزایش دهید تا جایی که بتوانید هر سه یا چهار ساعت یک بار مثانه خود را تخلیه کنید. آموزش مثانه در صورتی ممکن است که بتوانید با موفقیت عضلات کف لگن خود را منقبض کنید.
داروها
داروهای شل کننده مثانه برای کاهش علائم بیش فعالی مثانه و کاهش بی اختیاری ادرار مفید هستند. این داروها عبارتند از:
- تولترودین(دترول، دترول LA)
- اکسی بوتینین (دیتروپان XL)
- اکسی بوتینین پوستی (اکسی ترول)
- ژل اکسی بوتینین (Clinique ، Clinique 3%)
- تروسپیوم (Sanctura)
- سولیفناسین (وزیکر)
- داریفناسین (انابلکس)
- میرابگرون (میربتریک)
- فزوترودین (توویاز)
داروهای تزریقی به مثانه
بوتولینوم توکسین نوع A یا بوتاکس پروتئینی گرفته شده از باکتری ایجاد کننده‌ی بیماری بوتولیسم است. تزریق مقدار کمی بوتاکس به بافت‌های مثانه باعث میشود عضلات مثانه کمی از کار بیفتند. این کار برای بی اختیاری‌های شدید مفید است.
تحریک عصبی
تنظیم پالس‌های عصبی مثانه باعث بهبود علائم بیش فعالی مثانه میشود. در تحریک عصبی، از یک سیم باریک در نزدیکی اعصاب خاجی استفاده میشود. این سیم سیگنال‌هایی را به مثانه برده و از نزدیکی استخوان دنبالچه می‌گذرد. این روش جراحی معمولا با یک سیم موقت به طور آزمایشی انجام میشود و یا به صورت یک جراحی پیشرفته انجام میشود که در آن الکترودهایی در محل قرار داده شده و قبل از قرارگیری ژنراتور تولید پالس با باتری، یک آزمایش طولانی‌تر انجام میشود. سپس پزشک از وسیله‌ای که به یک سیم متصل است برای انتقال پالس‌های الکتریکی به مثانه استفاده می‌کند. این روش شبیه روشی است که دستگاه تنظیم کننده ضربان قلب برای قلب انجام می‌دهد. اگر با استفاده از این روش علائم کاهش یافت، نهایتا سیم به به وسیله کوچکی که در زیر پوست قرار داده شده و با باتری کار می‌کند، متصل میشود.
بیوفیدبک
در بیوفیدبک، شما به یک حسگر الکتریکی متصل می شوید و حسگر بدنتان را ارزیابی کرده و اطلاعاتی درمورد بدن شما دریافت می‌کند. حسگرهای بیوفیدبک به شما یاد می‌دهند که چگونه تغییرات کوچکی در بدن خود ایجاد کنید، مثلا چگونه عضلات لگن خود را تقویت کنید تا در هنگام احساس نیاز شدید، بتوانید حس خود را سرکوب کنید.
طب سوزنی
متخصصین طب سوزنی با استفاده از سوزن‌های نازک یکبار مصرف شما را درمان می‌کنند. مطالعات انجام شده نشان می‌دهند که طب سوزنی به کاهش علائم بیش فعالی مثانه کمک می‌کند.
