بی اختیاری ادرار در سالمندان: علت و درمان با بیوفیدبک و فیزیوتراپی
برای بسیاری از افراد سالمندی که دچار بی‌اختیاری ادراری هستند، دستشویی رفتن به‌موقع، مشکلی ست که روزانه با آن مواجه می‌شوند. بی‌اختیاری ادرار در همه‌ی گروه‌های سنی رخ می‌دهد اما افراد مسن درخطر بالاتری نسبت به این مشکل هستند. تقریباً 20 درصد از افراد سنین بالاتر از 40 سال و افراد مسن‌تر، به‌نوعی از مشکلات مثانه رنج می‌برند که از علائم شایع آن، نشت غیرارادی یا نابه‌هنگام ادرار می‌باشد. در آسایشگاه‌های نگه‌داری از سالمندان، بیش از نیمی از افراد سالمند دچار نوعی بی‌اختیاری ادراری هستند. اگرچه بروز این مشکل با بالا رفتن سن قطعاً افزایش می‌یابد، بی‌اختیاری ادراری نمی‌تواند از نتایج اجتناب‌ناپذیر پیری باشد. در اکثر موارد، روش‌های درمان‌های مناسبی وجود دارند که می‌توانند ای علائم را به حداقل برسانند یا آن‌ها را برطرف سازند، بنابراین به این افراد توصیه می‌شود که در صورت بروز یا شدت گرفتن این علائم، برای درمان آن اقدام کنند.
علت‌های بی اختیاری ادرار در سالمندان
علت‌های احتمالی متعددی برای این بی اختیاری ادرار در سالمندان وجود دارد، برخی از آن‌ها جدی و خطرناک هستند مانند عفونت کلیه و برخی دیگر مانند زیادشدن آب بدن ناچیز هستند. شایع‌ترین علل این مشکل عبارت‌اند از:
- التهاب دیواره‌ی مثانه
- بیماری ام اس
- آلزایمر یا بیماری پارکینسون
- آغاز دوران یائسگی
- مشکلات و بیماری‌های پروستات
- عوارض مصرف داروها
انواع و علائم
علائم بی اختیاری ادرار در سالمندان با توجه به علت آن متفاوت هستند و از چکه کردن گاه‌به‌گاه ادرار تا از دست دادن کامل کنترل مثانه متغیر می‌باشند. با توجه به این تغییرات، پنج نوع ببی اختیاری ادرار در سالمندان را می‌توان تشخیص داد:
بی‌اختیاری فوریتی
شایع‌ترین نوع بی‌اختیاری ادرار در افراد سالمند، بی‌اختیاری فوریتی می‌باشد. این نوع بی‌اختیاری به معنای نیاز ناگهانی و فوری برای ادرار کردن است که اغلب منجر به چکه کردن ادرار پیش از رسیدن به دستشویی می‌شود. به اعتقاد متخصصین اورلوژی، بی‌اختیاری فوریتی درنتیجه‌ی یک انقباض غیرارادی مثانه به وجود می‌آید و به زبان عامیانه به آن به‌عنوان مثانه پرکار اشاره می‌کنند.
بی‌اختیاری استرسی
بی‌اختیاری استرسی نیز یکی از انواع شایع این مشکل است و درنتیجه‌ی تداخل فشار شکمی با بسته شدن مثانه ایجاد می‌شود. بالا رفتن فشار شکم می‌تواند ناشی از عطسه، سرفه، فشار دادن، بالا رفتن از پله‌ها یا بلند شدن از صندلی باشد. با بالا رفتن سن، عضلات مثانه دچار آتروفی می‌شوند که باعث می‌شود تا افراد سالمند نسبت به این مشکل آسیب‌پذیری بیشتری داشته باشند.
بی‌اختیاری ادراری سرریزی
بی‌اختیاری ادراری سرریزی بسیار نادرتر از انواع قبلی می‌باشد، تقریباً در 2 درصد از موارد. این نوع بی‌اختیاری به علت خالی شدن ناقص مثانه به وجود می‌آید که منجر به نیاز مکرر تخلیه‌ی مقدار ناچیزی از ادرار می‌شود. این نوع از بی‌اختیاری ادراری ناشی از انقباضات ضعیف مثانه یا انسداد مجرای ادرار می‌باشد.
بی‌اختیاری ادراری عملکردی
بی‌اختیاری ادراری عملکردی یعنی اینکه فرد به خاطر دارا بودن ناتوانی‌های حرکتی مانند آرتروز یا حرکات محدود، قادر به رسیدن به‌موقع به دستشویی نیست.
بی‌اختیاری ادراری مختلط
بعضی از افراد مسن و سالمند از بی‌اختیاری ادراری مختلط یا مخلوط رنج می‌برند که ترکیبی از دو یا چند نوع بالا می‌باشد. این نوع از بی‌اختیاری ادراری معمولاً ترکیبی از بی‌اختیاری استرسی و فوریتی خواهد بود.
تشخیص
معاینات اولیه شامل آزمایش و آنالیز ادراری برای ارزیابی عفونت، یک آزمایش خونی برای ارزیابی عفونت کلیه‌ها، الکترولیت و سطوح گلوکز خون و یک معاینه‌ی کلی از لگن و مجاری ادراری می‌باشد. ممکن است پزشک از بیمار بخواهد که دفعات بی‌اختیاری مثانه را بنویسد یا به او توصیه کند که برای مدت مشخصی، قبل از مراجعه‌ی بعدی، مقدار مایعات مصرفی و تخلیه‌ی ادرار را ثبت کند. در صورت نیاز، آزمایش‌های دیگری ممکن است توصیه شود که یک یا چند مورد از موارد پایین خواهد بود:
- سیستوسکوپی: مشاهده‌ی مثانه با یک وسیله‌ی معاینه‌ی کوچک
- هسیتوگرام: یک عکس‌برداری رادیولوژی کنتراستی که در حین تخلیه‌ی ادرار گرفته می‌شود.
- باقی‌مانده‌ی ادراری: یک سونوگرافی از مثانه بعد از تخلیه‌ی ادرار
- تست اورودینامیک: اندازه‌گیری فشارها، ظرفیت و حس‌های موجود در مثانه هنگامی‌که با حجم‌های مختلفی از مایعات پر می‌شود.
درمان بی اختیاری ادرار در سالمندان
درمانی که برای بی اختیاری ادرار در سالمندان در نظر گرفته می‌شود به نوع بی‌اختیاری ادرار و شدت علائم آن در شما بستگی خواهد داشت.
تغییر سبک زندگی
پزشک شما ممکن است برای بهبودی علائم، تغییراتی را در سبک زندگی‌تان توصیه کند. این تغییرات می‌تواند به شما کمک کند تا این وضعیت را در خود بهبود دهید، بدون در نظر گرفتن نوع بی‌اختیاری ادراری که دارید. به‌طور مثال، پزشکتان ممکن است این نکات را به شما توصیه کند:
- کاهش مصرف کافئین: کافئین موجود در چای، قهوه و نوشابه‌های گازدار می‌تواند سبب افزایش تولید ادرار در بدنتان گردد.
- تغییر مقدار مایعاتی که در طی روز مصرف می‌کنید: نوشیدن مقدار بسیار زیاد یا بسیار اندک مایعات می‌تواند باعث تشدید بی اختیاری ادرار در سالمندان ادرار شود.
- کاهش وزن در صورت داشتن اضافه‌وزن یا چاقی: از یک محاسبه‌گر وزن سالم استفاده کنید تا پی به متناسب بودن وزنتان نسبت به قدتان ببرید.
داروهایی برای بی‌اختیاری استرسی
اگر از انجام جراحی اجتناب می‌کنید، می‌توانید از داروی بنام دلوکستین استفاده کنید. این دارو می‌تواند به افزایش سفتی و کشیدگی عضلانی در مجرای پیشاب کمک کند، یعنی باید به بسته شدن آن کمک کند.
داروهایی برای بی‌اختیاری ادراری فوریتی
- اگر تمرین دادن مثانه، درمان مؤثری برای رفع بی‌اختیاری ادراری فوریتی نباشد، پزشک شما ممکن است نوعی دارو را بنام انتی موسکارینیک برایتان تجویز کند. آنتي موسکارينيک‌ها همچنین ممکن است در صورت ابتلا به سندروم مثانه‌ی پرکار تجویز شود، این مشکل به معنای نیاز فوری به ادرار در دفعات مکرر است که می‌تواند با بی‌اختیاری ادرار یا بدون آن رخ دهد. تعدادی از داروهای آنتي موسکارينيک را می‌توان برای درمان بی‌اختیاری فوریتی استفاده کرد، البته انواع دارویی رایج آن شامل اکسی بوتینین، تولترودین و داریفناسین می‌باشد.
- درصورتی‌که آنتي موسکارينيک‌ها برای درمان شما مناسب نباشند، به بی‌اختیاری ادراری شما کمکی نکرده‌اند یا باعث بروز عوارضی شده‌اند، ممکن است داروهای دیگری بنام میرابگرون به شما توصیه شود. این دارو باعث شل شدن عضله‌ی مثانه می‌شود که به مثانه کمک می‌کند پر از ادرار شود و آن را نگه دارد. این دارو یک‌بار در روز و به‌صورت خوراکی مصرف می‌شود.
داروهایی برای تکرر ادرار شبانه
تجویز دوز پایینی از دارویی بنام دسموپرسین ممکن است برای درمان تکرر ادرار شبانه مورداستفاده قرار بگیرد؛ تکرر ادرار شبانه به معنای نیاز مکرر برای بیدار شدن برای ادرار در طی شب می‌باشد. این دارو با کاهش مقدار تولید ادرار در کلیه‌ها می‌تواند به درمان این مشکل کمک کند. نوع دیگری از دارو وجود دارد که در پایان عصر مصرف می‌شود، بنام دیورتیک حلقه که می‌تواند به پیشگیری از بیدار شدن در شب برای تخلیه‌ی ادرار کمک کند. داروی دیورتیک باعث افزایش تولید و جریان ادرار از بدنتان می‌شود. با خارج شدن مایعات اضافی از بدنتان در هنگام غروب، این مشکل در شب کاهش پیدا خواهد کرد.
بیوفیدبک
بیوفیدبک روشی ست برای کنترل و بازبینی صحیح انجام دادن تمرینات کف لگنی که این کار با دادن فیدبک‌هایی در هنگام انجام این تمرین‌ها صورت می‌گیرد. چند روش مختلف از بیوفیدبک وجود دارد که عبارت‌اند از:
- یک میله (پروب) در واژن زنان یا مقعد مردان قرار می‌گیرد. این میله زمان فشرده شدن عضلات را حس می‌کند و اطلاعاتی را به روی صفحه‌ی کامپیوتر منتقل می‌کند.
- الکترودهایی را می‌توان به پوست شکمتان یا اطراف مقعد وصل کرد. این الکترودها زمان فشرده شدن عضلات را حس می‌کنند و اطلاعاتی را به روی صفحه‌ی کامپیوتر منتقل می‌کند.
تحریک الکتریکی
اگر قادر به منقبض کردن عضلات کف لگنی خود نباشید، ممکن است به شما توصیه شود از وسیله‌ای استفاده کنید که سیگنال‌های الکتریکی موجود در عضلات را اندازه‌گیری و تحریک می‌کند. یک میله یا پروب کوچک در واژن برای زنان و در مقعد برای مردان قرار می‌گیرد. یک جریان الکتریکی از میله گذرانده می‌شود که به تقویت عضلات کف لگنی‌تان در هنگام ورزش دادن آن‌ها کمک خواهد کرد.
مخروط‌های مهبلی
مخروط‌های مهبلی را برای کمک به تمرین دادن عضله‌ی کف لگن در زنان استفاده کرد. این وزنه‌های کوچک در داخل واژن قرار می‌گیرند. شما باید این وزنه‌ها را با استفاده از عضلات کف لگنتان در جای خود نگه‌دارید. وقتی‌که قادر به انجام این کار شدید، باید وزنه‌ی واژنی بعدی را قرار دهید که وزن بیشتری دارد. برخی از زنان در انجام این روش راحت نیستند و این روش برایشان ناخوشایند است، اما این روش ممکن است به درمان بی‌اختیاری ادرار استرسی یا مختلط کمک کند.
تمرین دادن مثانه
اگر دچار بی‌اختیاری ادراری فوریتی هستید، یکی از اولین درمان‌هایی که ممکن است به شما توصیه شود، تمرین دادن مثانه است. درصورتی‌که دچار بی‌اختیاری ادراری مختلط هستید، تمرین دادن مثانه همچنین ممکن است با تمرین‌های عضلات کف لگن همراه باشد. این روش شامل تکنیک‌های تمرینی و آموزشی برای افزایش مدت‌زمان بین احساس نیاز به ادرار کردن و زمان تخلیه آن می‌باشد. دوره‌ی این تمرین‌ها معمولاً حداقل تا شش هفته ادامه خواهد داشت.
پوشک و لباس مخصوص بی‌اختیاری ادرار
اگرچه پوشک و لباس مخصوص برای بی‌اختیاری ادرار جزء روش‌های درمانی برای بی‌اختیاری ادرار محسوب نمی‌شود، اما می‌توانند برای کنترل این شرایط درزمانی که منتظر معاینه یا اثر درمان هستید، مفید باشند. این محصولات شامل این موارد می‌باشند:
- محصولات جاذب، مانند شلوارها یا پدهای مخصوص بی‌اختیاری ادرار
- ظرف پیشاب دستی
- یک کاتتر (سوند)، یک لوله‌ی باریک که در مثانه برای خارج کردن ادرار قرار می‌گیرد.
- ابزارهایی که برای پیشگیری از چکه کردن ادرار، در واژن یا مجرای پیشاب قرار می‌گیرند، مثلاً هنگام ورزش کردن
تمرین‌های عضلات کف لگن
عضلات کف لگن شما عضلاتی هستند که از آن‌ها برای کنترل جریان ادرار در هنگام ادرار کردن استفاده می‌کنید. این عضلات در اطراف مثانه و مجرای پیشاب (لوله‌ای که ادرار را از مثانه به خارج از بدن منتقل می‌کند) قرارگرفته‌اند. عضلات ضعیف یا آسیب‌دیده‌ی لگن می‌تواند منجر به بی اختیاری ادرار در سالمندان شوند، بنابراین تمرین دادن این عضلات اغلب به بیماران توصیه می‌شود. پزشک متخصص توانایی شمارا در فشرده کردن (انقباض) عضلات کف لگنتان و میزان آن را بررسی می‌کند. اگر قادر به منقبض کردن این عضلات هستید، پزشک متخصصتان، بر اساس معاینات و ارزیابی‌هایتان، برنامه‌های ورزشی فردی را به شما می‌دهد. این برنامه شامل انجام حداقل هشت انقباض ماهیچه‌ای در حداقل سه بار در روز می‌باشد و این تمرین‌های توصیه‌شده را باید حداقل سه ماه ادامه دهید. اگر این تمرین‌ها بعد از گذشت این مدت کمک‌کننده و مؤثر بودند، می‌توانید انجام آن‌ها را ادامه دهید.
