بی‌اختیاری ادرار و سکته مغزی : درمان با بیوفیدبک و طب فیزیکی
در حدود نیمی از افرادی که به خاطر سکته مغزی به بیمارستان مراجعه می‌کنند، دچار بی‌اختیاری ادرار و یک‌سوم از آن‌ها دچار بی‌اختیاری مدفوع می‌شوند. بروز بی‌اختیاری ادرار و مدفوع بعد از سکته‌ی مغزی امری طبیعی است. این مشکل برای بسیاری از بیماران بسیار حساس و خجالت‌آور است و برخی از بیماران حس می‌کنند که دیگر شان و منزلت خود را از دست داده‌اند. به دست آوردن مجدد کنترل مدفوع آسان‌تر از بازیابی کنترل ادرار است. کنترل مجدد ادرار می‌تواند در روحیه بیمار تأثیر زیادی داشته باشد و روند کلی بهبودی او را نیز تسریع کند.
علل
بروز بی‌اختیاری ادرار بعد از سکته‌ی مغزی می‌تواند دلایل متفاوتی داشته باشد. برای مثال، مانند هر حادثه یا بیماری دیگری که باعث شود شما هوشیاری کامل خود را از دست دهید یا نسبت به محیط اطراف خود، آگاهی نداشته باشید، ممکن است در این شرایط بدون آنکه بفهمید ریزش ادرار داشته باشید یا مدفوع شما بی‌اختیار دفع شود.
- ممکن است سکته‌ی مغزی موجب شود که به قسمتی از مغز که کنترل مثانه یا روده را در اختیار دارد، آسیب وارد شود. مانند سایر عوارض جانبی سکته‌ی مغزی، بهبودی این مورد نیز ممکن است زمان‌بر باشد. اگر در راه رفتن مشکل دارید برای رفتن به دستشویی به کمک احتیاج دارید، ممکن است نتوانید همیشه به موقع به دستشویی برسید.
- در صورتی که سکته موجب شده باشد که در ارتباط با دیگران دچار مشکل شده باشید نیز همین مشکل برای شما ایجاد می‌شود و ممکن است به موقع نتوانید به دیگران بفهمانید که احتیاج به رفتن به دستشویی دارید. هر گونه اختلال حرکتی دیگر نیز می‌تواند موجب شود که شما نتوانید به موقع به دستشویی برسید.
- این که شما بسیار کمتر از قبل تحرک دارید موجب می‌شود که احتمال بروز یبوست زیاد شود که این موضوع نیز به خودی خود می‌تواند مشکلات مربوط به بی‌اختیاری مدفوع را ایجاد کند. همچنین ممکن است به خاطر تاثیرات سکته نتوانید مانند قبل غذا و نوشیدنی بخورید و در نتیجه بدن شما کم آب شده یا مواد مغذی کافی به آن نرسد. این موضوع نیز می‌تواند موجب بروز یبوست شود. برخی از داروها از جمله داروهایی که عموماً بعد از سکته مغزی تجویز می‌شوند، می‌توانند بر کنترل مثانه اثر داشته باشند. برای مثال داروهای دیورتیک که برای کم کردن فشارخون تجویز می‌شوند، در درجه اول بر مثانه اثر می‌گذارند.
- ممکن است شما قبل از سکته‌ی مغزی نیز مشکلات بی‌اختیاری ادرار را در حد خفیف داشته بوده‌اید و بنابراین با بروز سکته مغزی و استراحت‌های طولانی در تخت، این علائم تشدید می‌شوند.
- احتباس ادرار در مثانه (بر اثر عدم توانایی مثانه در تخلیه کامل ادرار) موجب تورم دردناک مثانه و بی‌اختیاری ادرار می‌شود.
- از آنجایی که بعد از سکته‌ی مغزی میزان فعالیت فیزیکی شما کم می‌شود، احتمال بروز عفونت ادراری در شما بیشتر است. عفونت ادراری نیز موجب بی‌اختیاری ادرار به طور موقت می‌شود.
علائم و انواع بی‌اختیاری
مشکلات بی‌اختیاری پس از سکته مغزی دارای انواع مختلفی هستند و گاهش ممکن است چند مشکل به طور همزمان برای یک بیمار ایجاد شود. این مشکلات عبارتند از:
- تکرر ادرار: تکرر ادرار، احساس اضطرار زیاد و مکرر (بیش از حد عادی) برای رفتن به دستشویی است.
- بی‌اختیاری فوریتی: بی‌اختیاری فوریتی، احساس اضطرار ناگهانی، بسیار شدید و غیرقابل کنترل برای رفتن به دستشویی است. این حالت می‌تواند ناشی از اسپاسم یا انقباض مثانه باشد. در اغلب موارد بیمار زمان کافی برای رسیدن به دستشویی را ندارد و بنابراین ممکن است ریزش ادرار داشته باشد.
- بی‌اختیاری شبانه: خیس کردن تخت در هنگام خواب
- بی‌اختیاری عملکردی: زمانی ایجاد می‌شود که ناتوانی‌های فیزیکی ناشی از سکته مغزی موجب می‌شود که بیمار نتواند به موقع خود را به دستشویی برساند یا به موقع لباس خود را دربیاورد.
- بی‌اختیاری فشاری (استرسی): بر اثر خندیدن، سرفه کردن یا عطسه کردن، مقدار کمی از ادرار ریزش می‌کند. این موضوع معمولاً به این خاطر است که عضلات کف لگن یا عضلات حلقوی مجرای ادراری آسیب دیده یا ضعیف شده‌اند.
- بی‌اختیاری رفلکسی: ممکن است بیمار اصلاً بدون آنکه خودش متوجه شود، ریزش ادرار داشته باشد. این حالت در صورتی رخ می‌دهد که سکته مغزی موجب آسیب به قسمتی از مغز شده که حس و کنترل مثانه را در اختیار داشته است.
- بی‌اختیاری ناشی از سرریزی: ممکن است ادرار بر اثر پر شدن بیش از حد مثانه ریزش کند. این مشکل ممکن است به این خاطر باشد که حس مثانه ضعیف شده و شخص پر شدن مثانه خود را حس نمی‌کند و یا عضلات مثانه ضعیف شده و شخص نمی‌تواند به نحو مؤثری ادرار خود را تخلیه کند.
- بی‌اختیاری مدفوع: این مشکل می‌تواند ناشی از آسیب به بخشی از مغز باشد که کنترل روده‌ها را بر عهده دارد. یبوست، اسهال و عدم توانایی بیمار در رسیدن به موقع به دستشویی نیز از عوامل دیگر بی‌اختیاری مدفوع هستند.
- یبوست و پرشدن بیش از حد روده: مدفوع‌های بزرگ می‌توانند در روده گیر کرده و آن را مسدود کنند. وجود مدفوع نرم یا آبکی در پشت مدفوع سفت و انسداد، موجب می‌شود که مدفوع آبکی از اطراف مدفوع سفت به سمت پایین بیاید و از مقعد به بیرون ریزش کند.
- گیرافتادگی و فشردگی مدفوع سفت: ممکن است مدفوع خشک و به هم فشرده در رکتوم جمع شود و بر روی مثانه فشار وارد کرده و در نتیجه مشکل بی‌اختیاری ادرار را تشدید کند.
درمان‌ها
بیوفیدبک
بیوفیدبک روشی برای بازآموزی و تمرین کنترل مدفوع است و در این روش یک پروب کوچک در مقعد قرار داده می‌شود و یک سنسور میزان حرکت و فشار عضلات اسفنکتر مقعد را اندازه‌گیری می‌کند. در ابتدا از بیمار خواسته می‌شود که عضلات مقعد خود را منقبض کند و پروب که دارای سنسور است نیز میزان انقباض عضلات اسفنکتر را اندازه‌گیری می‌کند و در واقع میزان واکنش‌پذیری مقعد را نشان می‌دهد. این اطلاعات نشان می‌دهند که بیمار تا چه حد توانسته است به نحو مؤثر عضلات خود را کنترل کرده و آن‌ها را منقبض گند تا مدفوع خود را کنترل کند.
رژیم غذایی و سبک زندگی
می‌توان برای بهبود سلامت روده و مثانه‌ی بیمار، رژیم غذایی او را به تغییر داد. بسیار مهم است که بیمار رژیم غذایی سالم و متعادلی شامل مقادیر زیاد فیبر داشته باشد و مایعات کافی بنوشد (به طور ایده آل در حدود 6 تا 8 لیوان آب در روز). این کار به این خاطر است که روان بودن مدفوع در حد طبیعی باشد و از بروز یبوست جلوگیری شود. لازم است که بیمار مصرف کافئین، الکل و نوشیدنی‌های گازدار را محدود یا به طور کلی قطع کند چرا که این مواد موجب تحریک مثانه می‌شوند.
دارودرمانی
داروهای زیادی برای پیشگیری از اسپاسم عضلات مثانه وجود دارند که موجب می‌شوند تکرر ادرار و احساس اضطرار زیاد برای رفتن به دستشویی کاهش پیدا کند.
- داریفناسین هیدروبروماید
- فزوتروداین فومارات
- اوکسی بوتینین
- برچسب پوستی اوکسی بوتینین
- سولیفناسین سوکسینات
- تروزپیوم کلراید
- تولوترودین
تزریق ژل
تزریق ژل موجب می‌شود که عضلات اسفنکتر حلقوی مقعد یا مجرای ادراری بزرگ شوند و در نتیجه ریزش ادرار یا بی‌اختیاری مدفوع کمتر شود. برای این منظور، پزشک یک ژل تزریقی مخصوص را در عضلات مربوطه تزریق می‌کند تا عضلات بزرگ‌تر شده و کنترل بیمار بر مقعد یا مجرای ادراری خود بیشتر شود.
بازآموزی کنترل ادرار و مدفوع
برای بازآموزی کنترل مدفوع و ادرار لازم است که شما برای ادرار کردن یا مدفوع کردن به طور منظم و در زمان‌های مشخصی به دستشویی بروید و به مغز خود بیاموزید که در زمان‌های مابین دستشویی رفتن، مثانه یا مقعد را کنترل کند. در ابتدا شما باید زمانی که احساس اضطرار می‌کنید به دستشویی بروید اما در آن جا سعی کنید که ادرار یا مدفوع خود را تا یک دقیقه نگه دارید. به تدریج شما باید این زمان را افزایش دهید تا کنترل شما روی ادرار و مدفوع بیشتر و بیشتر شود. در ادامه شما باید زمان‌های رفتن به دستشویی را به طور منظم، از قبل تعیین کنید.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپیست‌ها می‌توانند برنامه‌های ورزشی مخصوصی برای بیماران تدوین کنند تا بتوانند قدرت عضلانی، حرکت پذیری و هماهنگی اعضای بدن بیماران را افزایش دهند. آن‌ها می‌توانند برای بهبود بی‌اختیاری ادرار و کمک به کنترل بهتر و بیشتر ادرار، تمرینات تقویت عضلات کف لگن را به بیمار آموزش دهند.
کاردرمانی
متخصصین کاردرمانی می‌توانند در ارزیابی شرایط بیمار در خانه یا محل کار به او کمک کنند و تعیین کنند که بیمار از چه وسایل کمکی بهتر است که استفاده کند تا زندگی و کار برای او تا حد ممکن آسان‌تر شود. برای مثال ممکن است لازم باشد که بیمار از دسته‌ی مخصوص برای تخت، ویلچر یا وسایل کمکی راه رفتن استفاده کند.
محصولات مخصوص کنترل بی‌اختیاری ادرار
محصولات بسیار متنوعی برای کمک به افراد مبتلا به بی‌اختیاری ادرار وجود دارند که کمک می‌کنند بیمار احساس راحتی بیشتری داشته باشد و از کثیف شدن لباس‌ها نیز جلوگیری می‌کنند. این محصولات خصوصاً در مراحل اولیه بعد از سکته‌ی مغزی مفید و کاربردی هستند و کمک می‌کنند که لباس‌های بیمار خیس نشده و پوست آن‌ها آسیب نبیند.
- شلوارها و پدهای مخصوص بی‌اختیاری ادرار: این لباس‌ها در اندازه‌ها و میزان جذب‌های متفاوت در دسترس هستند و با جذب مایع موجب می‌شوند که پوست خشک بماند و دچار التهاب نشود.
- پد غلافی آلت برای مردان: این پدها اطراف آلت تناسلی قرار می‌گیرند و به یک کیسه که به پاها متصل است، وصل می‌شوند. این پدها خصوصاً برای استفاده در شب مفید هستند.
- تشک و پد مخصوص روی تخت و محافظ‌های موکت و مبل: این محصولات کمک می‌کنند که تخت بیمار تمیز بماند. همچنین پوشش‌هایی برای قرار دادن روی مبل و موکت و فرش وجود دارند که تا از انتقال تراوش به آن‌ها جلوگیری شود.
سوند
اگر شخص دچار بی‌اختیاری کامل ادرار شده است و به همین خاطر بر اثر تماس مداوم ادرار با پوست دچار سوزش و درد شده است، ممکن است پزشک برای او استفاده از سوند داخلی را تجویز کند. سوند داخلی می‌تواند برای کوتاه‌مدت یا بلندمدت باشد. در صورتی که سوند داخلی برای بیمار مناسب نباشد و یا پزشک به دنبال راه حلی دائمی‌تر باشد، از سوند فوق‌عانه‌ای استفاده می‌شود.
تمرینات تقویت عضلات کف لگن
عضلات کف لگن عضلاتی هستند که از استخوان عانه (شرمگاهی) به سمت دنبالچه و سپس به سمت طرفین لگن کشیده شده‌اند. این عضلات به عضلات مثانه، روده و رحم در زنان کمک می‌کنند. ممکن است این عضلات بر اثر ضربه، زایمان، جراحی، تغییرات هورمونی، سرفه‌های مزمن، یبوست مزمن یا حتی آسیب‌های مغزی ناشی از سکته ضعیف شوند. با ضعیف شدن این عضلات، عضلات حلقوی مجرای ادرار و مقعد نیز تضعیف می‌شوند و در نتیجه علائم بی‌اختیاری ادرار و مدفوع بروز می‌کنند.
تمرین پل
بر روی کمر دراز بکشید و سپس زانوهای خود را خم کرده و کف پاهایتان را کاملاً روی زمین قرار دهید. پاها را به اندازه عرض شانه از هم باز کنید. نفس خود را داخل دهید و عضلات کف لگن را منقبض کرده و لگن و باسن خود را به سمت بالا بکشید. این حالت را برای 10 ثانیه نگه دارید و در این حالت به نفس کشیدن ادامه دهید. باسن خود را به آرامی پایین بیاورید و عضلات خود را شل کنید. این تمرین را 10 بار تکرار کنید.
اسکات در حالت تکیه داده به دیوار
مقابل دیوار بایستید و پاهای خود را به اندازه عرض شانه از هم باز کنید. نفس خود را داخل دهید و عضلات کف لگن را منقبض کرده و ماند زمانی که می‌خواهید روی یک صندلی بنشینید، لگن خو را پایین بیاورید. این حالت را برای 10 ثانیه حفظ کنید. سپس به آرامی به سمت بالا بازگردید و عضلات کف لگن را منقبض کنید. 10 ثانیه استراحت کنید و سپس این حرکت را تکرار کنید. این تمرین را 10 بار انجام دهید.
حرکت پروانه
بایستید و پاهایتان را جفت کنید. عضلات کف لگن را منقبض کنید و سپس در حال پریدن پاها و دست‌هایتان را از هم باز کنید. دوباره بپرید و دست و پاهای خود را به هم نزدیک کنید. با جمع شدن مجدد دست و پاها، عضلات کف لگن را شل کنید. این تمرین را برای 30 تا 60 ثانیه انجام دهید.
کرانچ حشره‌ی مرده
مانند تصویر بر روی کمر دراز بکشید. دستان خود را به سمت سقف بالا ببرید. نفس خود را داخل بدهید و عضلات کف لگن را منقبض کنید و به طور همزمان دست راست را به سمت بالای سرتان پایین آورده و پای راستتان را نیز بالا ببرید. سپس عضلات کف لگن را آزاد کنید و دست و پای خود را به موقعیت اولیه بازگردانید. همین کار را با دست و پای چپ انجام دهید. این تمرین را 10 بار تکرار کنید.
