افتادگی مثانه و بی اختیاری ادرار: علت علائم و درمان با بیوفیدبک

مثانه یک اندام توخالی در لگن است که ادرار را ذخیره می‌کند. فشار ایجاد شده توسط ادرار در هنگام پر شدن مثانه باعث ایجاد احساس ادرار کردن می‌شود. در طی ادرار کردن، ادرار از مثانه عبور می‌کند و از طریق مجرای ادرار خارج می‌شود. در زنان، دیواره جلویی واژن، مثانه را حمایت می‌کند. استرس‌های مهمی که به بدن وارد می‌شوند مانند زایمان می‌تواند به این قسمت از دیواره واژن آسیب برساند. اگر آسیب اثر تخریبی زیادی داشته باشد، مثانه دچار پرولاپس یا افتادگی می‌شود، به این معنی که دیگر حمایت نمی‌شود و به سمت مهبل (واژن) می‌افتد. افتادگی مثانه ممکن است باعث بروز مشکلاتی از قبیل مشکلات ادراری، ناراحتی و بی‌اختیاری ادراری ناشی از استرس (نشت ادرار در اثر عطسه، سرفه و اعمال فشار) باشد.

انواع افتادگی مثانه

افتادگی مثانه که به عنوان سیستوسل و یا پرولاپس مثانه نیز شناخته می‌شود، بر اساس این که تا چه حد مثانه به داخل مهبل افتادگی دارد، به چهار درجه تقسیم می‌گردد:

•  درجه 1 (ملایم): فقط قسمت کوچکی از مثانه به داخل واژن افتادگی دارد.
•  درجه 2 (متوسط): مثانه به اندازه‌ای دچار افتادگی است که به ورودی واژن می‌رسد.
•  درجه 3 (شدید): مثانه از طریق ورودی واژن از بدن بیرون می‌زند.
•  درجه 4 (کامل): کل مثانه به طور کامل خارج از واژن قرار می‌گیرد. افتادگی درجه 4 معمولاً با سایر اشکال پرولاپس اندام‌های لگن (پرولاپس رحم، رکتوسل، انتروسل) همراه است.

افتادگی مثانه و بی اختیاری ادرار معمولاً با یائسگی همراه است. قبل از یائسگی، بدن زنان هورمون استروژن را تولید می‌کند. هورمون استروژن موجب قوی بودن عضلات در داخل و اطراف واژن می‌شود. بدن زنان پس از یائسگی به اندازه کافی استروژن تولید نمی‌کند و در نتیجه عضلات تضعیف می‌شوند.

علل افتادگی مثانه

فاکتورهای زیر معمولاً دلایل افتادگی مثانه و بی‌اختیاری ادرار هستند:

•  زایمان: شایع‌ترین علت پرولاپس مثانه است. فرآیند زایمان موجب وارد آمدن استرس ر روی بافت‌ها و عضلات واژن که از مثانه حمایت می‌کنند، می‌گردد.
•  یائسگی: استروژن، هورمونی است که به حفظ قدرت و سلامتی عضلات واژن کمک می‌کند. این هورمون پس از یائسگی تولید نمی‌شود.
•  کشیدگی: بلند کردن اجسام سنگین، کشیدگی در طی حرکات روده، داشتن شرایط دراز مدت که شامل سرفه یا یبوست طولانی مدت است، ممکن است به عضلات کف لگن آسیب برسانند.

علائم

اولین علامتی که در افتادگی مثانه معمولاً مشاهده می‌شود، وجود بافت در مهبل (واژن) است که بسیاری از زنان آن را همانند یک توپ احساس می‌کنند. سایر نشانه‌های افتادگی مثانه عبارتند از:

•  ناراحتی یا درد در لگن
•  بیرون زدگی بافت از واژن (بافت ممکن است حساس و دچار خونریزی باشد).
•  مشکل در ادرار کردن
•  احساس این که مثانه بلافاصله پس از ادرار خالی نمی‌شود (تخلیه ناقص).
•  بی‌اختیاری ادرار ناشی از استرس (نشت ادرار در طی عطسه، سرفه، یا اعمال فشار)
•  تعداد بیشتر از عفونت‌های مکرر مثانه
•  مقاربت دردناک (دیسپاراونیا)
•  درد کمر

برخی از زنان ممکن است علائم افتادگی خفیف مثانه (درجه 1) را تجربه نکرده یا متوجه نشوند. هر زنی که علائم افتادگی مثانه را مشاهده می‌کند، باید به پزشک مراجعه کند. افتادگی مثانه معمولاً با پرولاپس ارگان‌های دیگر در داخل لگن زن مرتبط است. بنابراین، مراقبت‌های پزشکی به موقع برای ارزیابی و جلوگیری از علائم مشکل ساز و عوارض ناشی از ضعف بافت و عضله در مهبل (واژن) توصیه می‌شود. اندام‌های دچار پرولاپس نمی‌توانند خود را درمان کنند و در طول زمان شرایط آن‌ها بدتر می‌شود. درمان‌های متعددی برای اصلاح افتادگی مثانه وجود دارند.

تشخیص

برای تشخیص افتادگی مثانه، معاینه دستگاه تناسلی و لگن زنان که تحت عنوان معاینه لگن شناخته می‌شود، مورد نیاز است. مثانه‌ای که وارد واژن شده است، تشخیص را تأیید می‌کند. برای مواردی که کمتر آشکار هستند، پزشک ممکن است از سیتواورتروگرام ویدینگ برای کمک به تشخیص افتادگی مثانه استفاده کند. سیتواورتروگرام ویدینگ یک سری تصویر با استفاده از اشعه X است که در طی ادرار کردن گرفته می‌شود. این روش به پزشک در تعیین شکل مثانه و علت مشکلات ادراری کمک می‌کند. پزشک همچنین ممکن است با استفاده از اشعه X قسمت‌های مختلف شکم را مورد آزمایش قرار دهد تا دیگر علل احتمالی ناراحتی یا مشکل ادراری را تشخیص دهد. پس از تشخیص، پزشک ممکن است عصب‌ها، عضلات و شدت جریان ادرار را آزمایش کند تا بتواند تصمیم بگیرد که چه نوع درمانی مناسب است. آزمایشی به نام اورودینامیک یا ویدیو اورودینامیک نیز می‌تواند بر اساس تجویز پزشک انجام شود. این آزمایش‌ها گاهی اوقات به عنوان EKG مثانه نامیده می‌شوند. اورودینامیک روابط فشار و حجم را در مثانه اندازه گیری می‌کند و ممکن است در تصمیم گیری پزشک متخصص دستگاه ادراری بسیار مهم باشد.
سیستوسکوپی (بررسی مثانه با استفاده از اسکوپ) نیز می‌تواند برای تعیین انواع گزینه‌های درمانی انجام شود. این آزمایش یک روش سرپایی است که گاهی اوقات روی یک صفحه تلویزیونی انجام می‌شود تا بیمار نیز بتواند به طور همزمان آن چه را که متخصص دستگاه ادراری می‌بیند، مشاهده نماید. سیستوسکوپی خطر کمی دارد و برای اکثریت قریب به اتفاق افراد قابل تحمل است.

درمان افتادگی مثانه

افتادگی خفیف مثانه (درجه 1) که درد و یا ناراحتی ایجاد نمی‌کند، معمولاً نیازی به درمان افتادگی مثانه پزشکی یا جراحی ندارد. پزشک ممکن است به بیماری که دچار افتادگی درجه 1 مثانه است توصیه کند که از کشیدگی عضلات و بلند کردن اجسام سنگین جلوگیری کند، گرچه مطالعات کمی در خصوص تأثیر این تجویز صورت گرفته است. برای موارد جدی‌تر، پزشک با توجه به عوامل مختلف نظیر سن، سلامت عمومی، اولویت درمان و شدت افتادگی مثانه، تعیین می‌کند که کدام درمان پایین آمدن مثانه مناسب است. درمان‌های غیر جراحی برای رفع افتادگی مثانه عبارتند از:

•  پساری: پساری یک دستگاه است که در داخل واژن قرار می‌گیرد تا مثانه را در محل خود نگهداری کند. به منظور جلوگیری از عفونت، پساری باید در آورده شود و با فواصل منظم تمیز و پاک گردد. برخی از انواع پساری‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند تا فرد بتواند خود عمل درآوردن و تمیز کردن آن را انجام دهد. درآوردن و تمیز کردن برخی انواع دیگر باید توسط پزشک صورت گیرد. جهت جلوگیری از عفونت و زخم شدن دیواره واژن معمولاً از کرم استروژن همراه با پساری استفاده می‌شود. برخی بانوان در هنگام استفاده از پساری احساس ناراحتی می‌کنند اما برخی دیگر مشکلی با آن ندارند.
•  درمان جایگزین استروژن: در بسیاری از زنان مبتلا به افتادگی مثانه ممکن است درمان جایگزین استروژن مفید باشد. استروژن به تقویت و حفظ عضلات در مهبل کمک می‌کند.
• بیوفیدبک: بیوفیدبک به ما امکان می‌دهد تا کارکردهای فیزیولوژیک بدنمان را که به نظر غیر قابل کنترل می‌آیند، کنترل کنیم مانند ضربان قلب، دمای بدن و ریتم تنفس . بیوفیدبک یکی از روش‌های موثر کنترل ادرار است. بیوفیدبک با قرار دادن سنسورها بر روی بدنتان آغاز می‌گردد. در برخی موارد سنسورهای کوچکی نزدیک ناحیه مقعد قرار می‌گیرند،جایی که ماهیچه لگن به پوست نزدیکتر است. بعد از قرار دادن سنسورها در مکان‌های خود، شما شروع می‌کنید به منقبض کردن ماهیچه‌های کف لگن و آرام کردن ماهیچه‌های شکم. از طریق آموزش این کار شما  می‌توانید بی اختیاری خود را کنترل نمایید.

مراقبت در خانه

پزشکان ممکن است برای موارد خفیف تا متوسط افتادگی مثانه، تغییراتی در فعالیت روزانه مانند پرهیز از بلند کردن اجسام سنگین یا اعمالی که موجب کشیدگی عضلات می‌شوند را توصیه کنند. پزشک همچنین ممکن است انجام تمرینات ورزشی کگل را توصیه کند. تمرینات کگل برای سفت کردن ماهیچه‌های کف لگن استفاده می‌شوند. ممکن است تمرینات کگل ممکن است برای درمان افتادگی‌های خفیف تا متوسط و یا برای درمان‌های دیگر جهت رفع افتادگی‌های شدیدتر، توصیه گردند.

بی اختیاری ادرار به علت افتادگی مثانه و روش‌های درمان آن

همانطور که گفته شد، افتادگی مثانه باعث نشت ادرار هنگام عطسه، سرفه و خنده می‌شود. در بدترین حالت، بیمار به طور کل نمی‌تواند ادرار را کنترل کند. درمان افتادگی مثانه و بی اختیاری ادرار نیز به نوع بی اختیاری بستگی دارد. روش‌های درمانی معمول به شرح زیر هستند:

•  بی اختیاری ادرار ناشی از استرس: عمل جراحی، فیزیوتراپی کف لگن، دستگاه‌های ضد بی اختیاری ادرار و داروهایی که توسط فرد بیمار مصرف می‌شوند.
•  بی اختیاری اجباری ادرار: تغییرات در رژیم غذایی، تغییرات رفتاری، تمرینات کف لگن، و یا داروها و اشکال جدید عمل‌های جراحی
•  بی اختیاری مخلوط: داروهای آنتی کولینرژیک و عمل جراحی
•  بی اختیاری بیش از حد: استفاده از کاتتر یا تغییر مسیر ادرار
• بی اختیاری عملکردی: درمان علت اصلی و زمینه‌ای

بعضی از متخصصین پیش از انجام عمل جراحی، یک درمان پزشکی را توصیه می‌کنند. برخی دیگر بر این باورند که اگر بی اختیاری شدید باشد و با انجام عمل جراحی قابل اصلاح باشد، درمان پزشکی اجباری نیست و در صورت اطلاع بیمار و تمایل فرد، می‌توان عمل جراحی را مستقیماً انجام داد.