سوند: انواع (فولی، کاندومی) و نحوه استفاده، سوند ادراری، سونداژ مثانه
سوند گذاری در افراد با قرار دادن یک سوند (یک لوله توخالی، دارای نوک بالون متورم) به داخل مثانه انجام می‌شود. سوند گذاری برای انسداد ادراری پس از انجام عمل جراحی در مجرای ادرار، در بیماران بیهوش انجام می‌شود. سوندها دارای انواع مختلف برای اهداف متفاوت هستند. بر اساس تجربه بیماران معمولاً، سوند گذاری در مردان، به علت مجرای ادرار طولانی‌تر کمی مشکل‌تر و ناراحت کننده تر از زنان است.
سوند ادراری
در روش سوند گذاری، یک لوله لاتکس، پلی اورتان یا سیلیکون که به عنوان سوند ادراری شناخته می‌شود به داخل مثانه بیمار از طریق مجرای ادرار وارد می‌شود. سوند گذاری اجازه می‌دهد که ادرار بیمار آزادانه از داخل مثانه تخلیه و جمع آوری شود. سوند گذاری می‌تواند برای تزریق مایعات مورد استفاده برای درمان یا تشخیص بیماری‌های مثانه استفاده شود. یک پزشک، اغلب یک پرستار، معمولاً این روش را انجام می‌دهند، اما سوند گذاری توسط خود بیمار نیز امکان‌پذیر است. سوند ادراری ممکن است دائمی باشد (سوند ایندویلینگ) یا این که یک سوند متناوب پس از هر سوند گذاری برداشته شود.
انواع سوند
سوندها با طرح‌های اصلی متعددی وجود دارند.
- سوند فولی (سوند ادراری ایندولینگ) با استفاده از یک بالون در نوک که با آب استریل پر می‌شود، حفظ می‌گردد. بالن‌ها به طور معمول در دو اندازه متفاوت 5 سانتی متر و 30 سانتی متر می‌باشند. بالن‌ها معمولاً از لاستیک سیلیکون یا لاستیک طبیعی ساخته می‌شوند.
- سوند متناوب یا سوند روبینسون یک سوند انعطاف پذیر است که برای تخلیه کوتاه مدت ادرار استفاده می‌شود. بر خلاف سوند فولی، سوند روبینسون روی نوک خود بالون ندارد و بنابراین نمی‌تواند در جای خود بدون تکیه‌گاه باقی بماند. سوند روبینسون می‌تواند بدون پوشش یا با پوشش (به عنوان مثال، پوشش داده هیدروفیلیک و آماده استفاده) باشد.
- سوند گذاری متناوب توسط خود فرد در مردان بهتر است با استفاده از یک سوند انعطاف‌پذیر برای تخلیه مثانه به صورت دوره‌ای انجام شود. این روش نباید توسط فرد بیمار بدون راهنمایی کردن در خصوص حفظ تمیز بودن سوند و محیط اطراف آن و دستورالعمل‌های خاص در مورد قرار دادن سوند از میتوس به ورودی مثانه انجام شود.
- سوند کده، شامل سوند تیمان با یک نوک منحنی طراحی شده است که این حالت باعث می‌شود از طریق انحنای مجرای پروستات راحت‌تر عبور کند.
- سوند هماتوری (یا هماتوریا) یک نوع سوند فولی است که برای هموستاز پست تورپ استفاده می‌شود. سوند هماتوری پس از عمل جراحی آندوسکوپی یا در مورد هماتوری گراس مفید است. سوندهای هماتوری دوطرفه و سه طرفه (دارای دو یا سه لومن) در دسترس هستند.
- سوند اکسترنال، تگزاس، اوری شیت یا سوند کاندوم برای مردان دچار بی اختیاری ادرار استفاده می‌شوند و خطر ابتلا به عفونت در صورت استفاده از این نوع سوندها کمتر از سوند فولی است.
قطر سوند ادراری بر اساس مقیاس سوند فرانسوی (F) اندازه گرفته می‌شود. رایج‌ترین اندازه‌ها عبارتند از 3.3 میلی متر (10F) تا 9.3 میلی متر (28F). پزشک از یک سوند دارای اندازه مناسب استفاده خواهد کرد تا ادرار آزادانه جریان یابد و سوند باید به اندازه کافی بزرگ باشد تا نشت ادرار در اطراف سوند کنترل شود. اندازه بزرگتر سوند زمانی لازم است که ادرار غلیظ، خونین یا حاوی مقدار زیادی از رسوبات باشد. با این حال، سوندهای بزرگتر احتمالاً به مجرای ادرار آسیب وارد می‌کنند. بعضی از افراد بعد از استفاده طولانی مدت سوند لاتکس دچار حساسیت می‌شوند و بنابراین بهتر است در صورت بروز حساسیت از انواع سیلیکون یا تفلون سوند استفاده شود.
تفاوت‌های جنسی
لوله سوند ادراری در مردان از طریق آلت تناسلی به داخل دستگاه ادراری وارد می‌شود. سوند کاندوم (که به عنوان سوند تگزاس نیز شناخته می‌شود)، به جای قرار دادن در داخل آلت تناسلی، در اطراف نوک آلت تناسلی قرار می‌گیرد. در زنان، سوند بعد از پاک کردن ناحیه با استفاده از بتادین، به میتوس مجرای ادراری وارد می‌شود. سوند گذاری می‌تواند در خانم‌ها به علت لایه‌های متفاوت دستگاه تناسلی (به علت افزایش سن، چاقی، برش‌های جنسی زنانه، زایمان یا سایر عوامل) پیچیده باشد اما یک متخصص با تجربه در هنگام برخورد با این بیماران با دقت در نشانه‌های آناتومی بدن و حوصله کافی، عمل سونداژ مثانه را انجام خواهد داد. ممکن است بروز اسپاسم مثانه در مردان بیشتر باشد. اگر اسپاسم مثانه رخ دهد یا ادرار در کیسه درناژ وجود نداشته باشد، سوند ممکن است توسط خون، رسوبات ضخیم، یا پیچ خوردگی در سوند یا لوله درناژ مسدود شود. گاهی اوقات اسپاسم ایجاد شده توسط سوند ادراری باعث تحریک مثانه، پروستات یا آلت تناسلی می‌شود. این اسپاسم‌ها را می‌توان با استفاده از داروهایی نظیر بوتیل اسکوپولامین کنترل کرد، اگر چه اکثر بیماران در نهایت با تحریک و ناراحتی سازگار می‌شوند و اسپاسم نیز از بین می‌رود. علائم عمومی برای سوند گذاشتن یک بیمار شامل احتباس حاد یا مزمن ادراری است (که می‌تواند به کلیه‌ها آسیب برساند)، روش‌های ارتوپدی که می‌توانند حرکت بیمار را محدود کنند، نیاز به نظارت دقیق ورودی و خروجی ادرار (مانند زمانی که بیمار در ICU بستری است) ، هایپرپلازی خوش خیم پروستات، بی اختیاری ادرار و اثرات مداخلات مختلف جراحی شامل جراحی‌های مثانه و پروستات. برای بعضی از بیماران گذاشتن و برداشتن یک سوند ادراری موجب بروز درد شدید می‌شود، بنابراین در این مواقع از بیهوشی موضعی استفاده می‌شود. سوند گذاری به عنوان یک روش پزشکی استریل توسط پرسنل آموزش دیده و واجد شرایط و با استفاده از تجهیزات طراحی شده برای این منظور انجام می‌شود، به جز در مواردی که بیماران برای انجام سوندگذاری متناوب خود آموزش دیده‌اند. سوندگذاری متناوب توسط بیمار 4 تا 6 بار در روز و با استفاده از یک روش تمیز در اکثر مواقع انجام می‌شود. پرستاران از روش استریل برای انجام سوند گذاری متناوب در محیط‌های بیمارستان استفاده می‌کنند. روش نادرست ممکن است به مجرای ادرار یا پروستات (مرد) آسیب برساند یا موجب بروز عفونت مجاری ادراری یا پارافیموز در مردان شود. برای بیماران مبتلا به ضایعات نخاعی و اختلال عملکرد مثانه نوروژنیک (عصبی)، سوندگذاری متناوب (IC) یک روش استاندارد برای تخلیه مثانه محسوب می‌شود.
نگهداری سوند
سوندی که برای بیش از یک دوره کوتاه در محلی کار گذاشته می‌شود، معمولاً به یک کیسه درناژ برای جمع آوری ادرار متصل می‌گردد. این کار همچنین اندازه‌گیری حجم ادرار را امکان پذیر می‌سازد. سه نوع کیسه درناژ وجود دارد:
- اولین نوع کیسه پا است، یک دستگاه درناژ کوچکتر که توسط باندهای الاستیک به پا متصل می‌شود. کیسه پا معمولاً در طول روز پوشیده می‌شود، زیرا به صورت مخفیانه زیر لباس یا دامن قرار می‌گیرد و به راحتی در توالت خالی می‌شود.
- نوع دوم کیسه درناژ یک وسیله بزرگتر به نام داون درن است که ممکن است در طول شب استفاده شود. این دستگاه توسط قلاب زیر بستر بیمار آویزان می‌شود و هرگز به علت خطر عفونت باکتریایی روی زمین قرار نمی‌گیرد.
- سومین نوع کیسه شکمی نامیده می‌شود و در اطراف کمر قرار می‌گیرد. این کیسه در همه مواقع قابل استفاده است. کیسه شکمی را می‌توان در زیر لباس بیمار برای مخفی کردن از دید استفاده کرد.
اثرات استفاده طولانی مدت
مدت استفاده از سوند می‌تواند اهمیت داشته باشد. بیماران دچار بی‌اختیاری ادرار معمولاً برای کاهش هزینه‌های مربوط به مراقبت گذاشتن سوند می‌شوند. با این حال، سوندگذاری طولانی مدت خطر ابتلا به عفونت ادراری (UTI) را افزایش می‌دهد. به همین دلیل، سوندگذاری آخرین اقدام برای مدیریت بی اختیاری ادرار در زمانی است که ثابت شده است سایر اقدامات ناموفق بوده‌اند. علائم ابتلا به عفونت ادراری ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- تب
- لرز
- سردرد
- ادرار کدر به علت وجود چرک
- سوزش در ناحیه مجرای ادرار یا ناحیه تناسلی
- نشت ادرار از سوند
- وجود خون در ادرار
- ادرار بد بو
- درد کمر
سایر عوارض استفاده از سوند ادراری عبارتند از:
- واکنش آلرژیک به مواد مورد استفاده در سوند، مانند لاتکس
- سنگ‌های مثانه
- وجود خون در ادرار
- آسیب به مجاری ادرار
- آسیب به کلیه (در صورت استفاده از سوندهای ایندولینگ در طولانی مدت)
- سپتیسمی یا عفونت دستگاه ادراری، کلیه یا خون
جلوگیری از عفونت
مراقبت روزانه از سوند و کیسه درناژ برای کاهش خطر ابتلا به عفونت مهم است. برخی اقدامات احتیاطی عبارتند از:
- تمیز کردن ناحیه مجرای ادراری (منطقه‌ای که سوند از بدن خارج می‌شود) و خود سوند.
- جدا کردن کیسه درناژ از سوند تنها زمانی که دست‌ها تمیز هستند.
- جدا کردن کیسه‌های درناژ تنها در صورت لزوم
- تمیز نگه داشتن اتصال دهنده کیسه درناژ تا حد ممکن و تمیز کردن کیسه به صورت دوره‌ای
- در صورت امکان از سوند نازک استفاده کنید تا خطر آسیب رسیدن به مجاری ادرار را حین سوندگذاری کاهش دهید.
- نوشیدن مایعات به اندازه کافی برای تولید حداقل دو لیتر ادرار در روز
- فعالیت جنسی خطر ابتلا به عفونت‌های ادراری را به خصوص در زنانی که سوند گذاری شده اند، بالا می‌برد.
