بی اختیاری ادرار: علت عدم کنترل و درمان با فیزیوتراپی و بیوفیدبک
بیاختیاری ادرار یک مشکل شایع و دردسرساز (به ویژه در زنان و افراد مسن) است و به طرز قابل توجهی از کیفیت زندگی این بیماران می‌کاهد. تعداد زیادی از بیماران از مراجعه به پزشک خجالت می‌کشند و سعی می‌کنند با استفاده از پدهای مخصوص بیاختیاری ادرار، محدودکردن میزان مصرف مایعات و انطباق سبک زندگی این مشکل را مدیریت کنند. در اکثر موارد، می‌توان با روش‌های درمانی مناسب به درمان یا بهبودی بیاختیاری ادراری کمک کرد. علل زیادی برای بیاختیاری ادراری وجود دارند که برخی از آن‌ها جدی‌تر از سایر موارد هستند. برخی از آن‌ها عبارتند از، آسیب‌های دوران تولد، مصرف ناکافی مایعات، سنگ مثانه و غیره. تشخیص دلیل بی اختیاری ادرار برای موقعیت درمان، مراقبت در منزل، درمان با داروها و بیوفیدبک بسیار مهم و حیاتی است.
بیاختیاری ادرار چگونه رخ می‌دهد
بیاختیاری ادرار (یا مثانه) به وضعیتی گفته می‌شود که بیمار نتواند از چکیدن ادرار از مجرای پیشاب جلوگیری کند. مجرای پیشاب، لوله‌ای است که وظیفه‌ی حمل ادرار از مثانه به خارج از بدن را بر عهده دارد. بیمار ممکن است گاهی دچار چکیدن ادرار شود یا دچار بیاختیاری کامل ادرار شود.
انواع بیاختیاری ادرار
- بیاختیاری (ادرار) استرسی: بیاختیاری استرسی که هنگام انجام تمرین‌های فیزیکی (ورزش)، عطسه یا سرفه به مثانه فشار وارد می‌شود و ادرار چکه می‌کند.
- بیاختیاری (ادراری) فوری: بیمار نیاز فوری به دفع ادرار دارد.
- بیاختیاری (ادرار) مخلوط: بیاختیاری مخلوط ناشی از نیاز فوری به دفع ادرار است که با سرفه، عطسه یا فعالیت جسمانی همراه است.
- مثانه‌ی بیش‌فعال: در مثانه‌ی بیش‌فعال، بیاختیاری فوری معمولا با شب‌ادراری و تکرر ادرار همراه است که درصورت عفونت مجرای ادرار یا سایر موارد ممکن است با بیاختیاری فوری ادرار همراه باشد.
علل
هنگامی‌که فرآیند جمع‌شدن و دفع ادرار دچار اختلال شود، وضعیت پیش آمده بیاختیاری ادرار نامیده می‌شود. موارد زیادی می‌توانند باعث بیاختیاری ادرار شوند.
علل بیاختیاری استرسی
- آسیب‌های دوران زایمان
- افزایش فشار بر شکم
- آسیب دیدن مثانه یا قسمت‌های مجاور در طول عمل جراحی
- مشکلات مربوط به عصب
- اختلالات مربوط به بافت همبند
- برخی از داروهای خاص
علل بیاختیاری فوری
- مصرف بیش از حد کافئین
- مصرف ناکافی مایعات
- مواردی که بر مجرای دفع ادرار در قسمت‌های پایین بدن تأثیر می‌گذارد (مثانه و مجرای پیشاب).
- مشکلات مربوط به عصب
- برخی از داروهای خاص
علل بیاختیاری سرریزی
- بزرگ‌شدن غده‌ی پروستات (در مردان)
- سنگ مثانه
- یبوست
علل بیاختیاری عملکردی
- مشکلات مادرزادی مثانه
- آسیب‌دیدن نخاع و ستون فقرات
- فیستول مثانه
فاکتورهای خطر
- بارداری
- زنانی که در سنین پایین زایمان کرده‌اند.
- بیاختیاری پس از یائسگی
- چاقی
- عفونت مجاری ادراری
- یبوست
- برخی از جراحی‌های خاص مانند در آوردن رحم و در آوردن غده‌ی پروستات
- کاهش میزان تحرک باعث می‌شود بیمار دیر به توالت برسد.
- مشکلات عصبی و ماهیچه‌ای اسکلتی
- مشکلات مربوط به سلامت
- برخی از داروهای خاص
علائم بیاختیاری ادرار
نشت ادرار مهم‌ترین علامت بیاختیاری ادرار است که ممکن است به ندرت رخ‌دهد یا آن‌که همیشگی باشد. خود ادراری می‌تواند باعث خیس شدن لباس بیمار شود یا فقط درحد چند قطره باشد. بیاختیاری فوری می‌تواند باعث نشت ادرار درهنگام خواب شود. اگر نشت ادرار با موارد زیر همراه باشد، عفونت مجرای ادرار می‌تواند باعث بیاختیاری ادرار شود:
- احساس درد در هنگام تخلیه‌ی ادرار
- ادرار صورتی، قرمز یا تیره
- بوی ادرار
- درد شکم یا کمر
- تکرر ادرار
تشخیص
ثبت روزانه‌ی فعالیت مثانه
بیمار باید یک تا سه روز فعالیت مثانه‌ی خود را یادداشت کند. او باید موارد زیر را ثبت و به پزشک ارائه کند:
- تعداد دفعات و میزان نشت ادرار
- میزان مصرف مایعات
- محرک‌های احتمالی (فعالیت جسمانی، سرفه، خنده، عطسه)
آزمایش‌های تشخیصی
پزشک به بررسی و معاینه‌ی لگن و اعصاب می‌پردازد و گاهی نیز آزمایشاتی را برای بررسی دفع کامل ادرار از مثانه تجویز می‌کند.
کشت ادرار
پزشک باید برای بررسی عفونت ادراری، آزمایش کشت ادرار را تجویز کند.
عکس‌برداری
درصورتی که پزشک به آسیب عصب مشکوک باشد و آن را علت عدم کنترل ادرار بداند، انجام عکس‌برداری ضرورت می‌یابد و بدین منظور پزشک انجام سی تی اسکن و ام آر آی از مغز و ستون فقرات را توصیه می‌کند.
اقدامات درمانی
بیوفیدبک
بیوفیدبک روشی است که اطلاعاتی را درباره‌ی عملکردهای بدن که به صورت خودکار تنظیم می‌شوند (مانند ضربان قلب و انقباضات ماهیچه‌ای) را در اختیار پزشک قرار می‌دهد. سپس پزشک به بیمار نحوه استفاده از این اطلاعات را برای کنترل فعالیت‌های غیرارادی مانند بیاختیاری ادرار آموزش می‌دهد. این اطلاعات در مورد بیاختیاری ادراری به بیمار کمک می‌کند عضلات کف لگن خود را تقویت کند، به ویژه اگر این عضلات ضعیف باشند و بیمار از نحوه‌ی منقبض‌کردن آن‌ها بی‌اطلاع باشد.
تزریق بوتاکس
گاهی می‌توان بیاختیاری فوری را با تزریق سم بوتولونیوم A (که تحت عنوان بوتاکس شناخته می‌شود) درمان کرد. تزریق بوتاکس باعث شل شدن عضلات مثانه و ظرفیت ذخیره‌ی مثانه می‌شود. این تزریق توسط یک لوله نازک که در انتهای آن یک دوربین نصب شده‌است (سیستوسکوپ) انجام می‌شود. در اکثر موارد، پزشک در مطب خود این تزریق را انجام می‌دهد.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی اولین خط درمان و کنترل بیاختیاری ادرار و افتادگی اعضای درون لگن است. فیزیوتراپی یک روش ایمن و غیرتهاجمی است که می‌توان قبل از نیاز به عمل جراحی، به‌عنوان یک گزینه‌ی مطلوب به آن نگاه کرد.
تحریک الکتریکی
از شوک الکتریمی ضعیف برای تحریک انقباضات عضلات کف لگن استفاده می‌شود. دستگاه‌های الکتریکی که برای تحریک استفاده می‌شوند در نزدیکی ستون فقرات قرار داده می‌شوند و توسط مجرای پیشاب، رکتوم یا واژن تحریک و فعال می‌شود. از تحریک الکتریکی برای بیاختیاری ادراری که به مشکلات عصب ارتباط داشته باشد یا ارتباط نداشته باشد استفاده می‌شود.
تکنیک‌های رفتاری
- به طور منظم به ویژه قبل از انجام فعالیت ورزشی، مثانه خود را تخلیه کنید.
- قبل از انجام فعالیت‌های جسمانی از مصرف کافئین یا مصرف بیش از حد مایعات خودداری کنید.
- از بلندکردن اشیاء سنگین خودداری کنید.
- دفع برنامه‌ریزی شده داشته باشید (به جای انتظار برای دفع فوری به صورت برنامه‌ریزی شده به توالت بروید).
در برنامه‌ی غذایی خود از منیزیم استفاده کنید
منیزیم یک ماده معدنی مهم برای عملکرد صحیح عضله و عصب است و با کاهش اسپاسم ماهیچه‌ای از میزان بیاختیاری ادراری می‌کاهد و امکان تخلیه‌ی کامل مثانه را فراهم می‌کند. بنابراین باید بیمارانی که از بیاختیاری ادرار رنج می‌برند در رژیم غذایی خود از غذاهای سرشار از منیزیم مانند غلات، سیب زمینی و موز استفاده کنند اما قبل از شروع مصرف مکمل‌های منیزیم با پزشک خود مشورت کنید.
به اندازه‌ی کافی ویتامین دی دریافت کنید
ویتامین دی به بهبود سلامت استخوان و افزایش جذب کلسیم کمک می‌کند و بیاختیاری ادرار را کاهش می‌دهد. متاسفانه اکثر زنان دچار کمبود ویتامین دی هستند، این افراد باید روزانه 600 واحد ویتامین دی دریافت کنند و مصرف شیر، تخم مرغ و ماهی را در برنامه روزانه‌ی خود بگنجانند.
داروهایی که برای مثانه‌ی بیش فعال تجویز می‌شوند
برخی از داروها می‌توانند به بهبود عملکرد مثانه و بازگرداندن آن به حالت طبیعی موثر باشند. پزشک بر اساس نیاز بیمار و با توجه به وضعیت او، داروهای مختلفی را تجویز می‌کند و گاهی تجویز دارو را از دوز پایین شروع می‌کند و به تدریج دوز آن را افزایش می‌دهد.
داروهای آنتی کولینرژیک
این داروها، اسپاسم‌های عضلات مثانه را کنترل می‌کنند:
- السی بوتینین، اکسی بوتینین XL ، اکسی بوتینین TSSD
- پروبانتلین
- دی سیکومین
- تولتریدون
- سولیفناسین
- فسوترودین
- داریفناسین
- تروسپیوم
- ژل اکسی بوتینین
پرینومتر
از این وسیله برای سنجش قدرت عضلات اسفنکتر استفاده می‌شوند. هنگامی که بیمار تمرینات لگن را انجام می‌دهد این وسیله وارد واژن او می‌شود و قدرت انقباضات ماهیچه‌ای اندازه‌گیری می‌شود. معمولا از این وسیله برای بررسی موفقیت و پیشرفت بیمار در بازآموزی مثانه استفاده می‌شود.
مخروط واژینال (برای بانوان)
یک مخروط تامپون شکل درون واژن قرارداده می‌شود که با منقبض کردن عضلات لگن در محل خود قرار می‌گیرد. با قدرت‌مند‌تر شدن عضلات، وزن مخروط افزایش می‌یابد.
پساری
پساری یک دستگاه حلفه مانند است که به منظور حمایت و بالا نگه داشتن مثانه و واژن، درون واژن تعبیه می‌شود. این دستگاه به کاهش بیاختیاری فوری که با ورزش و سرفه مرتبط است، کمک می‌کند.
مواد حجم دهنده برای بیاختیاری استرسی
مواد حجم‌دهنده، موادی هستند که به درون مجرای پیشاب تزریق می‌شوند و سایز مجرا را افزایش می‌دهند. افزایش سایز مجرای پیشاب باعث متوقف شدن جریان ادرار می‌شود. کلاژن یکی از مواد حجم‌دهنده‌ای است که مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تمرینات کگل
تمرینات کگل که تمرینات کف لگن نیز نامیده می‌شوند به تقویت عضلات کمک می‌کنند و از مثانه، رحم و شکم حفاظت می‌کنند. با تقویت این عضلات می‌توان از برخی مشکلات مانند نشت ادرار جلوگیری کرد. تصور کنید که سعی می‌کنید جریان ادرار یا دفع گاز را متوقف کنید، در این حالت شما عضلات کف لگن را منقبض کنید و تمرینات کگل را انجام می‌دهید. در هنگام انجام تمرینات کگل سعی کنید از حرکت کردن پا، باست یا عضلات شکم جلوگیری کنید. در حقیقت هیچ کس متوجه نمی‌شود که شما در حال انجام تمرینات کگل هستید.
