بی‌اختیاری ادرار در زنان : علل و درمان با بیوفیدبک و فیزیوتراپی
بی‌اختیاری ادرار به ريزش غيرارادی ادرار از مثانه گفته می‌شود. بی‌اختیاری ادرار يك اختلال شايع است كه می‌تواند هر دو جنس را مبتلا سازد، اما زنان بيشتر در معرض ابتلا قرار دارند. به طور معمول ريزش ادرار توسط عضله اسفنکتر ادراری (حلقه عضلانی تنگ واقع در گردن مثانه) و عضلات حمايتی کف لگن كنترل می‌شود. جريان ارادی ادرار شامل شل كردن عضلات اسفنکتر و كف لگن، همراه با انقباض ملایم عضله مثانه است. بسیاری از زنان گاه‌گاهی ريزش مقادير اندك ادرار را تجربه می‌کنند. اين موضوع موجب ناراحتی آن‌ها می‌شود ولی آن‌ها قادر هستند كه به طور طبيعی به زندگی خود ادامه دهند. اما برای تعداد قابل توجهی از زنان، بی‌اختیاری ادرار ممکن است آن‌قدر جدی باشد که مستلزم عوض كردن لباس بوده و مانع از انجام وظایف یا تمرینات خاص توسط آن‌ها گردد. برای این گروه از زنان، توصیه‌های یک متخصص بهداشت حرفه‌ای مناسب است.
انواع و علل بی‌اختیاری ادرار در زنان
بی‌اختیاری ادرار به دو نوع اصلی طبقه‌بندی می‌شود:
بی‌اختیاری ادرار استرسی
اين نوع از بی‌اختیاری ادراری زمانی اتفاق می‌افتد كه عضله اسفنكتر مثانه تحت فشار قرار می‌گیرد و مقدار كمی از ادرار دفع می‌شود، برای مثال هنگام سرفه، خنده، عطسه کردن یا انجام تمرینات ورزشی. در موارد شدید، اين اختلال می‌تواند در حین راه رفتن و یا هنگام برخاستن از موقعیت نشسته اتفاق بیافتد. بی‌اختیاری استرسی معمولاً نتیجه تضعیف عضلات کف لگن است که اطراف مثانه را احاطه می‌کنند. این عارضه اغلب در دوران بارداری ،پس از زایمان پس از زایمان یا بعد از یائسگی اتفاق می‌افتد.
بی‌اختیاری ادرار اورژانسی
نوع دوم بی‌اختیاری ادرار بی‌اختیاری اورژانسی ناميده می‌شود. این اختلال زمانی اتفاق می‌افتد که نیاز به دفع ادرار حالت اورژانسی به خود گرفته و ادرار پيش از رسيدن به دستشويی ريزش می‌کند. بی‌اختیاری اورژانسی زمانی ايجاد می‌گردد كه مثانه پيغامی مبنی بر پر بودن را فوراً به مغز ارسال می‌کند و عضله مثانه خيلی سريع منقبض می‌گردد ( كه ناپايداري مثانه نيز ناميده می‌شود). این نوع از عدم کنترل ادرار در زنان ممکن است ناشی از كيستيس (عفونت ادراری) یا مثانه بیش‌فعال يا ناپايدار باشد (زمانی که تعداد دفعات دفع ادرار در طول روز و نیاز به بيدار شدن در شب برای ادرار (توالت روی در شب ) افزايش می‌یابد)، كه گاهی اوقات می‌تواند با اختلالات عصبی ازجمله سکته مغزی، دمانس، اسکلروز چندگانه یا آسیب نخاعی مرتبط باشد. این دو نوع از بی‌اختیاری ادرار ممکن است با یکدیگر همراه شوند (بی‌اختیاری ادرار مخلوط)، اما درمان آن‌ها کاملاً متفاوت است. بی‌اختیاری ادرار همچنین می‌تواند با تنگ شدن (استریاسیون) مجرای ادرار مرتبط باشد. بی‌اختیاری ادرار همچنين ممكن است به‌عنوان عارضه جانبی مصرف برخی از انواع داروها ايجاد شود.
علائم
علامت اصلی بی‌اختیاری ادرار، دفع اتفاقی ادرار است.
- اگر به بی‌اختیاری استرسی مبتلا باشيد، ممكن است هنگام سرفه، خنده، ورزش یا حرکت ناگهانی با ريزش ادرار مواجه شويد.
- اگر به بی‌اختیاری اورژانسی مبتلا هستيد، ممکن است هنگام نیاز به ادرار کردن، با ريزش ادرار مواجه شويد. شما به تكرر ادرار مبتلا می‌شوید.
- در صورت ابتلا به بی‌اختیاری مخلوط ممکن است علائم هر دو اختلال در شما بروز كند.
تشخیص
در ارزیابی اولیه چندین بررسی مورد نیاز است.
- باکتریولوژی و میکروسکوپی، یک تحليل ساده از نمونه ادرار توسط آزمایشگاه برای بررسی عفونت، وجود هرگونه باكتری را آشكار ساخته و بهترين آنتی‌بیوتیک برای آن توصيه می‌شود.
- به بیمار توصیه می‌شود که فعاليت مثانه را برای حداقل 3 روز تحت نظر قرار دهد، اين بررسی بايد در برگيرنده تغییر در فعالیت‌های معمول و روزهای كاری و تفريحی باشد.
- بررسی‌های اورودینامیک اندازه‌گیری‌های خاصی از جریان و فشار ادرار هستند كه با استفاده از کاتتر در مثانه در هنگام دفع ادرار انجام می‌شود. اطلاعات به دست آمده می‌تواند دو نوع اصلی بی‌اختیاری ادرار را از يكديگر متمايز سازد.
- اشعه ایکس و اولتراسوند ممکن است در بیماران خاص برای بررسی کلیه‌ها و لوله‌های (مجاری) تخليه كننده آن‌ها مفید باشد. همچنین اين بررسی اندازه و شکل ارگان‌های لگن را نشان داده و هرگونه بزرگ شدگی در طول معاينه تشخيص داده می‌شود.
- سيستوسکوپی، مشاهده داخل مثانه با استفاده از يک تلسکوپ نازک ممکن است برايی اطمينان از سالم بودن داخل مثانه انجام شود. اين كار ممكن است تحت بیهوشی موضعی یا عمومی انجام گيرد.
درمان بی‌اختیاری ادرار در زنان
آموزش مثانه
هدف از آموزش مثانه ممانعت از ارسال زود هنگام سیگنال‌ها به مغز از طريق مثانه است. یک برنامه آموزشی طراحی می‌شود كه در آن طول مدت انتظار زنان پيش از تخليه مثانه افزایش یافته، به طوری که كنترل معقول مثانه حاصل می‌گردد. اين برنامه برای مدت حداقل 6 هفته توصیه می‌شود.
بيوفيدبك
بيوفيدبك برای درمان بی‌اختیاری ادرار در زنان از طریق کمک در یادگیری کنترل و تقویت عضلات کف لگن که نقش مهمی در کنترل مثانه دارند، مورد استفاده قرار می‌گیرد. چنانچه این عضلات برای کنترل صحيح عملکرد مثانه قدرت كافی را نداشته و يا به درستی واكنش نشان ندهند، ریزش ادرار در زنان ممكن است اتفاق بيفتد. درمان عدم کنترل ادرار در زنان با اعمال الکترودها به بدن آغاز می‌شود. در برخی موارد، حسگرهای کوچک در نزدیکی مقعد، جایی که عضلات کف لگن در نزدیک‌ترین موضع به پوست قرار دارند، كار گذاشته می‌شود. سایر درمانگران قرار دادن یک دستگاه حسگر کوچک به داخل واژن بيمار را ترجیح می‌دهند. سپس بيمار انجام یک سری از تمرینات کف لگن كه برای تقويت اين عضلات طراحی‌شده را آغاز می‌کند. حسگرها فيدبكی بصری يا صورتی را ارائه می‌دهند که شما را از انقباض عضلات صحیح آگاه می‌سازد. نسخه‌های چاپی بیوفیدبک که در طول تمرین گرفته شده نیز می‌تواند به پيشرفت بيمار در انجام تمرینات کمک کند.
تحریک الکتریکی
تحریک الکتریکی یک فرم پیچیده‌تر از بیوفیدبک است که به منظور بازتوانی عضلات کف لگن استفاده می‌شود. این درمان شامل تحریک عضلات بالا برنده با استفاده از جریان‌های الكتريكی بدون درد است. هنگامی‌که عضلات کف لگن از طريق این جریان‌های الکتریکی کوچک تحریک می‌شوند، عضلات بالابرنده و اسفنکتر ادراری منقبض شده و انقباض مثانه مهار می‌شود.
دارو
داروهایی که تحریک‌پذیری عضله دتروسور مثانه را كاهش می‌دهند (آنتی کولینرژیک)، مانند اكسی بوتينين (براي مثال لينيرل ايكس ال، تولترودين (برای مثال دتروسيتول ايكس ال) فسوترودين فومارات (برای مثال تووياز)، دارفناسين (برای مثال امسلكس) يا سوليفناسن (وسيكار). تنها داروی مجاز برای درمان بی‌اختیاری استرسی، دالوکستین است. این دارو برای زنانی که تمايلی به جراحی نداشته و يا شرايط لازم برای درمان جراحی را دارا نمی‌باشند، مناسب است.
هورمون درمانی
هورمون درمانی برای کمک به بی‌اختیاری اورژانسی در زنان پس از یائسگی مفید است. این درمان در بی‌اختیاری استرسی چندان مؤثر نمی‌باشد.
مخروط واژينال
برای کمک به آموزش عضلات می‌توان از مخروط‌های واژینال سنگين مخصوص استفاده کرد. انجام این تمرینات به طور منظم و مداوم، در حفظ فرم مناسب عضلات لگن مؤثر خواهد بود.
کاهش وزن
بیماران با شاخص توده بدنی (BMI) بیش از 30 کیلوگرم مترمربع يا معادل آن باید برای كاهش وزن اقدام كنند.
ورزش
بهترین روش برای پيشگيری از بی‌اختیاری ادرار استرسی انجام تمرینات ورزشی عضلات کف لگن است. به منظور انجام این کار، عضلات کف لگن را به‌سادگی منقبض كنيد، گويی سعی دارید جریان ادرار را متوقف سازيد. این تمرين در شناسايی بهتر اين عضلات و چگونگی استفاده از آن‌ها به شما كمك می‌کند. هنگامی‌که از نوع عضله‌ای كه منقبض و شل می‌کنید آگاه باشيد، می‌توانید تمرینات را در هر مكان و هر زمان انجام دهید. حداقل سه ماه آموزش توصیه می‌شود. در حالی که عضله را منقبض کرده‌اید، به آرامی تا عدد 10 را بشماريد. سپس عضله را شل كرده و مجدداً تا عدد 10 بشماريد. اين تمرين را ده مرتبه و حداقل 10 بار در روز، در هنگام تماشای تلويزيون، در ايستگاه اتوبوس و غيره انجام دهيد.
