آناتومی دستگاه ادراری مردان و انواع بیماری ها و اختلالات رایج آن
بدن موادمغذی را از غذاها دریافت کرده و از آن‌ها برای حفظ تمام عملکردهای بدنی نظیر انرژی و خودترمیمی استفاده می‌کند. بعد از جذب مواد مغذی، مواد زائد در خون و روده باقی می‌ماند. سیستم ادرار با کمک شش‌ها، پوست و روده‌ها مواد زائد را دفع و به حفظ تعادل مواد شیمیایی و آب بدن کمک می‌کند. مردان (بزرگسال) روزانه حدودا 1 لیتر ادرار دفع می کنند. البته این مقدار به عوامل زیادی نظیر میزان مصرف مایعات و نوع غذای فرد و همچنین میزان از دست رفتن آب بدن از طریق تعریق و تنفس بستگی دارد. سیستم ادراری آقایان نوعی مواد ضایعات به نام اوره را از خون دفع می‌کند. تجزیه غذاهای حاوی پروتئین نظیر گوشت و برخی انواع سبزیجات در بدن موجب تولید اوره می‌گردد. اوره از طریق جریان خون به کلیه‌ها حمل می‌شود.
آناتومی سیستم اداری در مردان
کلیه
کلیه‌ها اندام های لوبیایی شکل و اندازه مشت دست هستند که درست در زیر قفسه سینه و نزدیک به وسط کمر قرار دارند. کلیه‌ها با کمک واحدهای فیلترینگ کوچک به نام نفرون اوره را از خون دفع می‌کنند. به‌عبارتی نفرون‌ها مسوول پاکسازی خون از مواد زائد هستند. هر نفرون از مویرگ‌های کوچک خونی و کروی شکل به نام گلومرول تشکیل شده‌اند. ترکیب اوره با آب و مواد زائد دیگر منجر به تشکیل ادرار می‌شود. ادرار از نفرون‌ها عبور کرده و از لوله‌های کلیه به پایین هدایت می‌شود.
مثانه
مثانه یک اندام عضلانی توخالی و شبیه بادکنک است. مثانه توسط رباط‌های متصل به اندام‌های دیگر و همچنین استخوان‌های لگن در داخل لگن قرار دارد. ادرار تا قبل از تخلیه در داخل مثانه ذخیره می‌شود. مثانه با پرشدن ادرار شبیه بادکنک باد کرده و بزرگ می‌شود و با تخلیه ادرار کوچک می‌شود. مثانه سالم قادر است به مدت 2-5 ساعت تقریبا 2 فنجان ادرار را در خود نگه‌دارد. طول مجرای ادراری در آقایان حدودا 18 تا 20 سانتی‌متر است که از سوراخ داخلی مثانه ادراری تا دهانه خارجی در انتهای آلت تناسلی امتداد دارد. مجرای ادرار محل عبور ادرار و اسپرم می‌باشد.
اعصاب
اعصاب موجود در مثانه کمک می‌کنند تا پرشدن مثانه و زمان تخلیه آن را احساس کنیم. با ورود ادرار به مثانه، در ابتدا ممکن است فرد احساس تخلیه ادرار داشته باشد و هرچه مثانه پرتر شود این احساس شدیدتر خواهد شد. در چنین شرایطی اعصاب موجود در مثانه پیام پربودن مثانه را به مغز ارسال کرده و فرد نیاز شدید به تخلیه ادرار می یابد. برای تخلیه ادرار، مغز به عضلات مثانه پیام ارسال کرده و با سفت شدن عضلات ادرار به بیرون از مثانه هدایت می‌شود. در همان زمان، عضلات اسفنکتر با دریافت پیام از مغز و جهت خروج ادرار از مثانه شل می‌شوند. درصورتی که تمام سیگنال‌ها صحیح ارسال و دریاقت شوند ادرار طبیعی رخ می‌دهد.
چه عواملی موجب اختلال در سیستم ادراری مردان می‌شود؟
مواردی نظیر پیری، بیماری و آسیب ممکن است سیستم ادراری را تحت تاثیر قرار دهد. با افزایش سن و روند پیری، تغییرات بوجود آمده در ساختار کلیه‌ها منجربه اختلال در عملکرد کلیه و عدم توانایی دفع مواد زائد از خون می‌شود. عضلات مثانه و میزنای نیز از تغییرات ناشی از پیری بدور نبوده و با افزایش سن تا حدودی قدرت خود را از دست می‌دهند. عدم سفت شدن عضلات مثانه و تخلیه کامل ادرار منجر به عفونت مثانه می‌گردد. کاهش قدرت عضلات اسفنکتر و همچنین لگن می تواند موجب بی‌اختیاری ادرار و یا نشت ناخواسته ادرار گردد. بیماری‌ها اغلب با ایجاد اختلال در عملکرد کلیه‌ها مانع تصفیه کامل خون شده و یا موجب انسداد در مسیر عبور ادرار شوند.
مشکلات سیستم ادراری مردان چگونه تشخیص داده می‌شوند؟
از طریق آزمایش ادرار می‌توان مواد غیرطبیعی موجود در ادرار نظیر پروتئین و انواع عفونت را مورد بررسی و ارزیابی قرار داد. در طول این آزمایش، مقداری از نمونه ادرار بیمار داخل ظرف‌های مخصوص نگهداری و سپس به آزمایشگاه ارسال می‌شود. آزمایش یورودینامیک نوعی تست سرپایی است که جهت بررسی ذخیره سازی ادرار در مثانه و جریان ادرار در مجرای ادرار انجام می شود. درصورتی که بیمار دارای علائمی باشد که نشانگر مشکلات عضلانی و یا عصبی در دستگاه ادراری تحتانی و لگن، میزنای، مثانه، مجرای ادرار و عضلات اسفنکتر باشد ممکن است پزشک آزمایش یورودینامیک را توصیه نماید. از طریق آزمایش یورودینامیک می‌توان انقباض عضلات مثانه را هنگام پرشدن و تخلیه ادرار بررسی کرد. در طول این آزمایش آب و یا گاز از تزریق لوله کوچکی به نام کاتتر از مجرای ادرار به داخل مثانه تزریق می‌شود. لوله کوچک دیگری به داخل رکتوم یا واژن تزریق می‌شود تا فشاری که هنگام عطسه کردن و یا رگ به رگ شدن عضلات به مثانه وارد می‌شود بررسی شود. در آزمایش دیگر، به جای آب، رنگ اشعه ایکس به داخل مثانه تزریق می‌شود تا با تصاویری که هنگام پرشدن و یا تخلیه مثانه گرفته می‌شود هرگونه ناهنجاری در عملکرد و شکل ظاهری مثانه تشخیص داده شود. تمامی آزمایش‌های مثانه بیشتر از 1 ساعت طول نمی‌کشند.
برخی از مشکلات سیستم ادراری مردان
هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات
بیماری هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات یا در اصطلاح پزشکی BPH بیماری است که غده پروستات مردان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. غده پروستات بخشی از سیستم تولید مثل مردان است که در انتهای مثانه و اطراف مجرای ادرار قرار دارد. بیماری BPH که منجربه بزرگ شدن غده پروستات می‌گردد موجب اختلال در عملکرد سیستم ادراری مردان مسن‌تر می‌شود. BPHبا اعمال فشار به مجرای ادرار موجب انسداد و اختلال در تخلیه ادرار می‌گردد. مشکلات مثانه‌ای دیگری نظیر افزایش دفعات تخلیه ادرار در طول روز و شب معمولا در بین افراد مبتلا به هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات مشاهده می‌شود. بیشتر مردان بالای 60 سال دارای بیماری BHP هستند اما انسداد ادرار در تمام آن‌ها مشاهده نمی‌شود. گزینه‌های درمانی متعددی برای رفع بیماری هیپرپلازی خوش خیم پروستات وجود دارد.
سندروم حاد مثانه یا سندروم دردناک مثانه
سندروم حاد مثانه نوعی اختلال مزمن در مثانه است که به سندروم دفع ادرار، ضرورت ادرار و سوزش ادرار معروف است. این بیماری موجب التهاب و تحریک مثانه می‌شود. التهاب مثانه می‌تواند منجربه اسکار، سفت شدن مثانه، کاهش ظرفیت مثانه، خونریزی و در موارد نادر زخم در پوشش مثانه شود. هنوز علت دقیق سندروم حاد مثانه تشخیص داده نشده است.
سنگ کلیه
سنگ کلیه اصطلاحی است که به سنگ و یا سنگ‌های مجاری ادرار در سیستم ادراری اتلاق می‌شود. سنگ‌های تشکیل شده در کلیه که معمولا دارای سایز و اندازه‌های متفاوتی هستند ممکن است در هرقسمتی از سیستم ادراری یافت شوند. سنگ‌های کلیه به نسبت سنگ‌های دیگر درد بیشتری دارند. هدف از درمان سنگ‌های کلیه، رفع سنگ، پیشگیری از عفونت و تشکیل مجدد سنگ کلیه است. درمان سنگ کلیه از طریق روش‌های جراحی و غیرجراحی امکان‌پذیر است.
التهاب پروستات
بیماری پروستاتیتیس بیماری است که موجب التهاب غده پروستات می‌شود. از علائم این بیماری می‌توان به تکرر، ضرورت، سوزش، درد شدید ادرار که در اصلاح پزشکی دیزوری ادرار نامیده می‌شود، درد در قسمت پایین کمر و ناحیه تناسلی اشاره کرد. در برخی مواقع، عفونت باکتریایی موجب التهاب غده پروستات می‌شود. در چنین شرایطی با مصرف داروی آنتی بیوتیک می‌توان عفونت را برطرف نمود. اما شایع‌ترین نوع التهاب پروستات اغلب بدون مداخله عفونت ارگانیسمی بوجود می‌آید. به‌عبارتی علت این نوع ناهنجاری وجود باکتری در سیستم ادراری نیست. در چنین مواردی مصرف داروی آنتی بیوتیک هیچ تاثیری در درمان التهاب پروستات نخواهد داشت.
پروتئینوری
پروتئینوری به میزان غیرطبیعی پروتئین موجود در ادرار گفته می‌شود. کلیه‌های سالم مواد زائد را از خون دفع کرده اما پروتئین را باقی می‌گذارند. لازم به ذکر است که وجود پروتئین در ادرار به خودی خود مشکلی ایجاد نمی کند اما می‌تواند نشانه‌ای از اختلال عملکرد کلیه‌ها باشد.
نارسایی کلیه
منظور از نارسایی کلیه، عدم توانایی کلیه در تنظیم آب و مواد شیمیایی موجود در بدن و حذف مواد زائد از خون می‌باشد. نارسایی حاد کلیه که با ARF شناخته می‌شود درحقیقت به کاهش ناگهانی و تقریبا کامل عملکرد کلیه گفته می‌شود. این بیماری ممکن است به‌دلایل مختلفی نظیر آسیب کلیه، از دست رفتن خون زیاد و یا مصرف برخی از داروها و سموم رخ دهد. نارسایی حاد کلیه ممکن است منجربه از دست دادن همیشگی کلیه شود. اگر کلیه ها به‌صورت جدی آسیب ندیده باشند ممکن است بهبود یابند. بیماری مزمن کلیه که به اختصار CKD نام دارد نوعی کاهش تدریجی در عملکرد کلیه است که ممکن است به نارسایی دائمی کلیه یا بیماری انتهایی کلیه موسوم به ESRD منتهی گردد. در برخی مواقع ممکن است فردی بدون این‌که بداند سال‌ها به بیماری مزمن کلیه مبتلا باشد.
عفونت دستگاه ادراری
وجود باکتری در سیستم ادراری موجب عفونت دستگاه ادراری می‌گردد. عفونت دستگاه ادرار با داروهای آنتی‌بیوتیک قابل درمان است. البته ناگفته نماند که مصرف مقدار زیاد مایعات کمک شایانی به دفع باکتری از سیستم ادرار می‌کند. نام عفونت سیستم ادراری به موقعیت آن در دستگاه ادرار بستگی دارد. عفونت مثانه به سیستیت یا همان التهاب مثانه و عفونت در یک یا هر دو کلیه به پیلونفریت معروف است. شایان ذکر است که عدم پیگیری و درمان صحیح عفونت کلیه ممکن است منجربه آسیب‌های جدی و جبران ناپذیر کلیه شود.
بی‌اختیاری ادرار
بی‌اختیاری ادرار و از دست رفتن کنترل مثانه موجب نشت غیرارادی ادرار می‌شود. بی‌اختیاری ادرار دارای انواع مختلفی بوده و عوامل زیادی ممکن است موجب چنین ناهنجاری شوند. خوشبختانه این بیماری با گزینه‌های درمانی متعددی نظیر ورزش و حرکات اصلاحی و یا جراحی قابل درمان است.
احتباس ادرار
احتباس ادرار و یا مشکل تخلیه مثانه نوعی بیماری اورولوژی شایع است که به دلایل مختلفی ممکن است بروز کند. معمولا تخلیه ادرار باید راحت و به‌طور کامل انجام شود. احتباس ادرار درحقیقت به نگهداشتن غیرطبیعی ادرار در مثانه اتلاق می‌شود. احتباس ادرار حاد به عدم توانایی تخلیه ادرار گفته می شود که معمولا با درد و ناراحتی توام است. فشار و مشکلات عصبی از عواملی هستند که ممکن است موجب انسداد سیستم ادرار شوند. احتباس ادراری مزمن یعنی احساس پر بودن مثانه حتی بعد از تخلیه ادرار. علل رایج احتباس ادراری مزمن عبارتند از: نارسایی عضلات مثانه، آسیب عصبی و یا انسداد دستگاه ادرار درمان احتباس ادرار به علت آن بستگی دارد.
